Bir intikam tanrıçası nasıl daha büyük bir iyilik için çalışabilir? Nemesis’i daha önce duymadıysanız Yunanistan’ın en ilginç tanrıçalarından biriyle tanışmaya hazır olun!
“Düşman” kelimesi çoğu insana tanıdık gelse de çok az kişi bunun bir Yunan tanrıçasının adından geldiğinin farkındadır.
Nemesis, Olympus’un başlıca tanrılarından biri değildi. O, Yunanlıların daimones dediği , belirli özelliklerin, güçlerin veya ideallerin kişileştirilmiş hali olanlardan biriydi .
Ancak onun işlevini tam olarak tespit etmek birçok akranınınkinden daha zordu.
Nemesis, intikam, kızgınlık ve ilahi adalet tanrıçasıydı.
Daha da önemlisi o, Yunanlıların dünyalarını kaosa sürüklenmekten koruduğuna inandıkları güç, statü ve servet dengesini korumak için var olan bir tanrıydı.
Çok az sayıda mitin ana figürüdür, ancak birçoğunun temelini oluşturur. Nadiren konuşur ve hatta nadiren hareket eder, ancak tanrıların hikayelerinde değişmez bir yere sahiptir.
İsmi verilmese bile Yunan okuyucu onun varlığını hissedebilir.
Öfke ve intikam tanrıçası Nemesis, şüphesiz Yunanistan’ın en gizemli ve karmaşık tanrıçalarından biriydi!
Nemesis Dengeyi Yeniden Sağlıyor
Modern insanlar “düşman” kelimesini duyduğunda çok olumsuz bir çağrışım yaratır. Bu, hayatınızdaki en büyük düşmanınız, en kötü insanınız için kullanılan bir kelimedir.
Yunan Nemesis sadece biraz daha olumluydu. O bir kızgınlık ve intikam tanrıçasıydı.
Ancak o kıskançlık ya da kin ruhuna sahip değildi. Eris gibi diğer tanrıçalar da bu alanlara sahip çıktı.
Nemesis herhangi bir şey için intikam aramadı ve çoğu insanın aklını meşgul eden önemsiz meselelere karşı öfkesini ifade etmedi.
Nemesis özellikle Yunan toplumunun işleyişiyle ilgili olan haklı davaları hedef aldı.
İntikamı cezasız kalarak suç işleyenleri hedef alıyordu. İnsanlar bir başkasının haksız kazançlarından rahatsız olduklarında, yanlışı düzeltmesi için Nemesis’e güvenebilirlerdi.
Ayrıca zaman zaman aşk meseleleriyle de ilgileniyordu. Birisi diğerinin duygularından yararlanıp onun sevgisini kötüye kullandığında, haksızlığa uğrayan tarafın intikamını almaya çalışırdı.
Adalet aradığı suçlar maddi ya da kişisel değildi. Gücün kötüye kullanılması, aldatma suçları ve doğal düzenin bozulması söz konusuydu.
Nemesis ne iyiye ne de kötüye hizmet etti. O her şeyden çok bir denge tanrıçasıydı.
Birçok kültür gibi eski Yunanlılar da aşırılığın hem birey hem de toplum için tehlikeli olduğuna inanıyorlardı. Amaç, uyumu korumak için her şeyde dengeye sahip olmaktı.
Yunan toplumu insanının doğal ve adil sayılan bir düzende yerini bilmesi bekleniyordu . Kibir, açgözlülük ve işbirlikçilik Nemesis’i cezbederdi çünkü bunlar tüm düzenin istikrarını tehdit ediyordu.
Nemesis, dünyanın işleyişini sürdüren hassas dengeyi korumaya çalıştı.
Mutluluk ve üzüntünün bile dengede tutulması gerekiyordu.
Yunanlılar, mutluluğu gerçekten takdir edebilmek için ruhun arıtılması ve bir miktar acı ve acıyla test edilmesi gerektiğine inanıyordu. Aşırı mutluluk, kişinin refahı için çok fazla üzüntü kadar tehlikeliydi çünkü ruhu zayıflatabilir ve hasara yatkın hale getirebilirdi.
Mutluluk aşırı miktarda deneyimlendiğinde Nemesis, bunu dengelemek için bir miktar acının getirilmesinden sorumluydu. Çok fazla neşeyi dengelemediği sürece çok fazla acıya neden olmadı.
Genellikle gecenin ilkel tanrıçası Nix’in kızı olduğu söylenir. İntikam nadiren güpegündüz, ancak karanlık ve özel anlarda gelirdi.
Çoğu zaman intikam, ruhun kırbacının bir vuruşuyla gelirdi. Tanımlayıcı sembollerinden birinin, bunu daha sonra cezalandırılacakları işaretlemek için kullandığı söylendi.
Diğer zamanlarda ise sadece izledi ve gördüklerini ve duyduklarını not etti. Hemen harekete geçmese bile Nemesis’in dikkati, sonunda talihsizliğin geleceği anlamına geliyordu.
Zeus, hukukun yüce tanrısıydı ve haklı intikamdan ve düzeni sağlamaktan sorumluydu. O ve Nemesis birçok görevi paylaştılar.
Muhtemelen Nemesis’e olan inanç Zeus’unkinden önceydi . Adı, iyi ya da kötü talihe gönderme yapmadan “iş yapan” anlamına geliyordu.
Adil olana iyi şans, kötü olana ise kötü şans dağıtan intikam tanrıçası fikri muhtemelen klasik denge ve toplumsal düzen görüşlerinden önce geldi. Nemesis, Olympus tanrılarının yönetimindeki yeni inançlara uyacak şekilde uyarlandı ve süreç içinde daha belirgin bir şekilde olumsuz bir figür haline geldi.
Diğer Ruhlarla Çalışmak
Nemesis’in aslında kendine ait bir düşmanı vardı.
En sık iyi şans tanrıçası Tyche’ye karşı çalıştı.
Tyche, dengeye ve adil dağıtıma çok daha az önem verdiği için muadillerine göre daha çok seviliyordu. Tyche, iyilikleri konusunda fazlasıyla cömert davranabiliyor ve Nemesis’in korumaya çalıştığı dikkatli dengeyi bozacak kadar iyi şanslar saçabiliyordu.
Tyche yetenekleri konusunda fazlasıyla özgür olduğunda dengeyi yeniden sağlamak Nemesis’e kalmıştı. Yunanlılar için kötü şans, Nemesis’in düzenin korunmasını sağlamasıydı.
İyi insanlara bile çok fazla şans verilebilir. Şans, aşk ya da para olsun, herhangi bir iyi şeyin çok fazlası insanı şımartabilir ve onu kibir ve açgözlülüğe sürükleyebilir.
Birbirlerine karşı çalışma eğilimlerine rağmen Nemesis ve Tyche genellikle bir takım olarak tasvir ediliyordu. Tyche’nin iyi talihini kimin hak ettiğine ve kimin Nemesis’e bırakılması gerektiğine birlikte karar verebilirlerdi.
Nemesis’in denge aradığı gibi, o ve Tyche de birbirlerini dengeleyebiliyorlardı.
Nemesis’in yakın çalıştığı tek tanrıça Tyche değildi.
Ona sıklıkla utancın kişileşmiş hali olan Aidos eşlik ediyordu. Birlikte, doğal düzeni ve ideal dengeyi ihlal edenlerin yalnızca cezalandırılmasını değil, aynı zamanda eylemlerinden dolayı kişisel olarak suçlu hissetmelerini de sağlayacaklardı.
Nemesis bazen görevlerini Erinye’lerle paylaşırdı . Ondan daha kötü niyetli olmalarına rağmen, kutsal kanunları çiğneyenlerin cezalandırılması gerektiğine olan inancını paylaşıyorlardı.
Kanunlar çiğnendiğinde sorumluları bulmak için adalet tanrıçası Dike ile birlikte çalıştı. Dike ahlaki ihlallere özel bir özen gösteriyordu, bu da onun ve Nemesis’in sıklıkla aynı suçluları aradığı anlamına geliyordu.
Adalet tanrıçalarının bu çeşitliliği toplu olarak hiç kimsenin hak ettiği cezalardan kaçmayı ümit edemeyeceği anlamına geliyordu. İster Erinyeler onlara saldırsın, ister Aidos onları umutsuzluğa düşürsün, suçlarının bedelini ödeyeceklerdi.
Nemesis’in kendisi de “kaçınılmaz” anlamına gelen bir lakap olan Adrasteia olarak biliniyordu. Hiçbir suçlu onun dikkatinden kaçmayı ümit edemezdi.
Haklı İntikam Kültü
Güney Attika’da bir kasaba olan Rhamnos, Nemesis kültünün merkeziydi.
MS 2. yüzyılda Yunanistan’ın Tanımı adlı eserini yazan Pausanius , tapınağında gördüğü güzel Nemesis mermer heykelinin tarihini anlattı.
Yerel efsaneye göre mermer, Pers ordusunun Yunanistan’ı işgal girişimi sırasında getirilmişti. Henüz kazanamadıkları bir zaferin planlarını kibirli bir şekilde yaparak bir kupa yapmayı planladılar.
Maratondaki tarihi kayıpları kısmen Nemesis’in eseriydi. Savaşı kazanacaklarını düşünerek gösterdikleri kibir onun dikkatini çekmiş ve onları yenilgiyle cezalandırmıştı.
İstilacı Perslerin yenilgisinde tanrıçalarının rolünün şerefine, Rhamnos halkı, kendi çağlarının en iyi sanatçılarından birine, Perslerin kibrini simgeleyen mermerden bir heykel oyturdu.
Anadolu’da bir kasaba da Nemesis’e saygı duyuyordu. Lakaplarından biri olan Adrasteia adı verildi.
Nemesis’e saygı duyanlar onu , hem iyi hem de kötü herkesin hak ettiğini almasını sağlayan bir hukuk ve adalet tanrıçası olarak görüyorlardı.
Seni, Nemesis, çağırıyorum, yüce kraliçe, ölümlü yaşamın yaptıklarını gören yüce kraliçe: ebedi, çok saygı duyulan, sınırsız görüşe sahip, adil ve doğru olandan tek başına keyif alan: insan göğsünün öğütlerini sonsuza kadar değiştiren, değişmeden yuvarlanan. dinlenmek. Etkin her ölümlü tarafından biliniyor ve senin haklı esareti altındaki insanlar inliyor; çünkü zihinde gizlenen her düşünce açıkça gözlerinizin önüne serilir. Ruhun itaat etmek istemeyen mantığı, kanunsuz tutku tarafından yönetiliyor, gözlerine bakıyor. Ey doğası gereği adaleti içeren ilahi güç, görecek, duyacak ve yönetecek her şey senindir. Gelin, kutsanmış, kutsal Tanrıça, duamı duyun ve mistiklerinizin hayatını sürekli ilginiz haline getirin: ihtiyaç duyduğunuz anda iyi niyetli yardım ve muhakeme gücüne bol miktarda güç verin; ve dinsiz, kibirli ve aşağılık danışmanların korkunç, düşmanca ırkını çok uzak tutuyoruz.
– Nemesis’e Orfik İlahi 61 (çev. Taylor)
Nemesis’in İntikamı
Nemesis’in Yunan halkının günlük yaşamının uğrak yeri olduğu düşünülüyordu, ancak mitolojide tanrıları kızdıranları cezalandırmadaki rolü nedeniyle ona en çok atıfta bulunuluyordu.
Olimpiyatçılar genel olarak çabuk öfkelenmeleri ve kolaylıkla saldırıya geçmeleriyle tanınıyordu. Tanrıları kızdırmak kolaydı ve bunu kazara yapanlar bile cezalandırılacağından emin olabilirlerdi.
Sorun yalnızca tanrıların üzgün olması değildi. Tanrıları kızdırmak, doğal düzenin ihlali anlamına geliyordu.
Bir insanın sözleri veya eylemleri bir tanrının gururunu incittiğinde, bu, tanrıları en tepeye yerleştiren kozmik hiyerarşiye bir hakaretti. Bir insan kendi becerilerini veya niteliklerini tanrılarınkilerle karşılaştırarak kibir gösterdiğinde, bu tüm doğal denge için bir tehdit oluşturuyordu.
Nemesis sadece tanrıların yaralı gururunu kurtarmak için harekete geçmedi. İnsanların ve tanrıların hak ettikleri yerde kalmaları ve Olimposluların onuruna karşı suç olarak yorumlanabilecek bir eylemin cezalandırılması için harekete geçti.
Çoğu zaman Nemesis’ten adaletin kaynağı olmaktan çok, suçluları cezalandıran bir tanık olarak bahsedilirdi.
Örneğin, bir kral Demeter için kutsal olan bir ağacı kestiğinde , Nemesis’in onun itirafını kaydetmek için orada olduğu söylenir. Demeter, doyumsuz bir açlıkla lanetleyerek onu cezalandırdı.
Tanrıların intikamını almasına yardımcı olduğu diğer kayda değer zamanlar arasında şunlar vardı:
- Dev Typhon, Olimposluları nasıl devireceğini söyleyerek övündüğünde, Nemesis onun övünen sözlerini sonraya not etti.
- Aura, bakire olmadığını iddia ederek Artemis’le alay ettiğinde tanrıça, Nemesis’ten intikam almasına yardım etmesini istedi. Nemesis, Aura’yı takip etti ve kırbacıyla onu işaretledi, böylece Eros kimi hedef alacağını bilecekti.
- Narcissus, Echo’nun aşkını reddettiğinde onu yakındaki bir gölete çeken Nemesis’ti. Kendi yansımasına aşık oldu ve kibirli kibirinin haklı bir cezası olarak bir çiçeğe dönüştü.
- Niobe, yedi oğlu ve yedi kızı olduğu için Leto’dan daha iyi bir anne olduğunu iddia eden bir kraliçeydi; Leta ise yalnızca Apollon ve Afrodit’i doğurmuştu . Nemesis onun böbürlenmesini fark etti ve ilahi ikizler intikam almak için Niobe’nin çocuklarını öldürürken yanında durdu.
- Peri Nycaea, kendisini seven masum genç çoban Hymnos’u öldürdüğünde Nemesis, trajik ölüme yol açan koşulları yarattıkları için Afrodit ve Eros’u azarladı. Sonunda o ve Eros, Nycaea’yı bekaretini Dionysos’a kaptırarak cezalandırdılar .
Efsaneler, tanrıların insanların kötülükleri, hakaretleri veya kibirleri için cezalar öngören hikayeleriyle doludur.
Bunlardan sadece birkaçında Nemesis’ten bahsediliyor ancak kişileştirici daimonlardan biri olarak isminin anılabileceği her durumda görünmez bir şekilde çalıştığı anlaşıldı.
Bir Yunan atasözü şöyle der: “En azından Nemesis ayaklarınızın dibinde yürüyor.” Haksızlar büyük bir hızla kovalanacak, hiç hata yapmayanlar ise Nemesis’in sakince yanlarında yürümesini sağlayacaktı.
Nemesis ve Leda
Nemesis’in sıra dışı hikayelerinden biri de Leda’nın çocuklarının doğumundaki rolüdür.
Leda, Zeus tarafından kuğu kılığında baştan çıkarılan güzel bir ölümlü kadındı. Bu ilişki sonucunda dört yumurta bıraktı.
Yumurtalar çatladığında Leda’nın iki oğlu ve iki kızı oldu. Castor ve Pollux, Roma’nın kuruluşunda yer alan ünlü ikizlerdi; Helen ve Clytemnestra ise efsanevi Truva Savaşı’nda önemli rol oynadılar.
Leda, Sparta kralıyla evli olduğu için çocuklarının hem ölümlü hem de ilahi bir babası vardı. Yazarlar genellikle Zeus ve Kral Tyndareus’un çocukları böldüğünü, ikisinin tamamen ölümlü, ikisinin ise kısmen ilahi olduğunu söylerlerdi.
Ancak hikayenin başka bir versiyonu, Leda’nın Truvalı Helen’in annesi olmadığını iddia ediyordu.
Metafizikçiler Nemesis’in ünlü “bin gemiyi suya indiren yüzün” annesi olduğuna inanıyorlardı.
Hikayenin onların versiyonunda Zeus, Leda’ya değil Nemesis’e aşık oldu. Bakire bir tanrıça olduğu için ondan kaçtı ve uçup gidebilmek için kendini bir kaz haline getirdi.
Zeus buna aldırış etmedi ve kendisi de kuğuya dönüştü. Nemesis’in peşinden uçtu ve sonunda ona yetişti.
Nemesis hâlâ kuş formundayken tek bir yumurta bıraktı. Gerçek formuna döndüğünde onu bir bataklığın otlarının arasında bıraktı.
Yumurta, olağanüstü olduğunu bilen bir çoban tarafından bulundu ve onu Leda’ya hediye etti. Yumurtayı çatlayana kadar sandıkta sakladı.
O yumurtadan doğan çocuk Helen’di. Leda onu evlat edindi ve hikayenin diğer versiyonlarında adı geçenler de dahil olmak üzere kocasının çocuklarıyla birlikte büyüttü.
Helen’in doğumunun bu versiyonuna, Yunanistan sanatındaki en ünlü Nemesis resimlerinden birinde atıfta bulunulabilir. MÖ 5. yüzyıldan kalma bir vazo resmi, tanrıçalar Paris’in dikkatini çekmek için yarışırken onu koluyla Tyche’nin etrafında, Helen’i işaret ederken gösteriyor.
Helen’in doğuşu, bazı açılardan, Kahramanlar Çağı’nın başlangıcından bu yana Yunan dünyasında eksik olan dengeyi tamamen yeniden sağladı.
Helen’in Prens Paris’le kaçması sonucu ateşlenen Truva Savaşı’nda , tanrıların son yarı tanrı çocuklarının neredeyse tamamı ölecekti .
Tanrıların ölümlü oğulları her zaman iyi talih, şans ve ilahi müdahaleden paylarına düşenden fazlasını almışlardı. Kendilerine verilen ezici iyiliği telafi etmek için üzüntüleri aşırı boyutlara ulaşmıştı.
Kahramanlar Çağı’nın sonu, Nemesis’in korumak için var olduğu dengenin yeniden sağlanmasına yardımcı oldu.
Roma İnvidia’sı
Romalılar Nemesis’i Invidia olarak tanımladılar. Onların intikamı kişileştirmeleri genel olarak Yunan mevkidaşından çok daha intikamcıydı.
Kibir suçlularını cezalandırmanın yanı sıra, Invidia daha genel olarak kin ve kıskançlıkla ilişkilendirilen bir varlıktı.
Invidia ayrıca yetkilerini kötüye kullananları cezalandırmak için ekstra önlemler aldı.
Roma tanrısı cadılar ve büyüyle yakından özdeşleştirildi. Onun zehirli dilini miras aldılar, bu yüzden cadıların dillerinin her zaman ağızlarından dışarı çıktığı söylenirdi.
Invidia’nın adı “bakmak” anlamına geliyordu; hem kıskançlıkla hem de yanlışların intikamını alan rolüyle yönelttiği bakışlara bir göndermeydi. Bu nedenle nazarla ilişkilendirildi ve bakışlarını engellemek için birçok büyü ve büyü kullanıldı.
“Invidia” kelimesi de bir duyguyu ifade ediyordu. İnvidia duygusu, filozofların ahlaki açıdan savunulamaz olduğunu iddia ettiği bir tür yoğun kıskançlıktı.
Ancak yaygın kullanımda, Roma tanrısının adının anılması, Nemesis’inkine çok daha yakın bir anlam taşıyordu. Invidia herhangi bir kıskançlığı tanımlamak için kullanılmıyordu; genellikle özellikle hak edilmemiş zenginliğe, kötüye kullanılan otoriteye veya utanmaz adaletsizliğe verilen tepkiyi ifade ediyordu.
Roma’da kızgınlığın kişileştirilmesinin Yunan muadili ile diğer birçok Latin tanrısınınkine kıyasla daha az ortak yanı vardı.
Bunun muhtemelen Yunan ve Roma toplumu ve değerleri arasındaki farklarla ilgisi vardı . Roma dini ve toplumu, ilahi cezaya Yunanlılara göre daha az önem veriyordu, bu nedenle Nemesis, Helen toplumu bağlamından çıkarıldığında amacının çoğunu kaybetmişti.
Roma versiyonu da hiçbir zaman gerçek anlamda bir tanrıça olarak saygı görmedi. Onun onuruna yazılmış bir tarikatı, tapınağı ya da ilahisi yoktu.
Invidia, gerçek anlamının ötesinde hiçbir mitolojisi veya kişiliği olmayan, tamamen bir kişileştirmeydi.
İki karakter benzer olsa da Invidia, Nemesis’e tapınmayı tanımlayan denge ve adalet vurgusunu kaybetti. Daha yüksek bir ideale hizmet etmek yerine Invidia tamamen olumsuz bir duygunun kişileşmesiydi.
Invidia’ya yönelik olumsuz bakış Roma dininden daha uzun sürdü. Hıristiyanlık onu Yedi Ölümcül Günah’tan birinin kişileştirilmiş hali haline getirdi.
Yunan geleneğindeki yeri tamamen silinen Nemesis, ilahi doğruluğun ve dengenin korunmasının tanrıçası olarak unutuldu. Tamamen kıskançlığın kötülüklerinin alegorik kişileşmesi olan Invidia’ya dönüşmüştü.
Nemesis: Bir Dünya Görüşünün Tanrıçası
Yunan felsefesi dışında Nemesis’in rolünü anlamak zor olabilir.
Romalıların Invidia’yı nazara karşı tılsımlarla savuşturmasından iki bin yıl sonra, hâlâ kıskançlık ve kızgınlığı tamamen olumsuz duygular olarak görüyoruz.
Ancak Yunanlıların düşman konusunda çok daha karmaşık bir görüşü vardı . Kavram ve tanrıça yalnızca cezalandırmak için değil, Yunan dünyasının güvendiği düzeni sürdürmek için de vardı.
Nemesis, komşusunun şansına kızanların intikamını almadı. Haklı olarak izin verilenden daha fazla servete sahip olanlara denge getirdi.
Tanrıları kızdıranları, Olimposluların egolarını okşamak ya da onları memnun etmek için değil, bir insanın bir tanrıya hakaret etmesi dünyanın doğal düzenine karşı bir saldırı olduğu için cezalandırdı.
Antik Yunanlıların dünya görüşünden binlerce yıl uzaktayken, bırakın birden fazla şehrin koruyucu tanrıçası olmayı, cezalandırmaya nasıl tapınıldığını anlamak zor olabilir.
Ancak Yunan Nemesis, Yunan dünyasının temeli olan ilahi adaleti ve düzeni temsil ediyordu .