Haydut Nedir; Yol kesici, harâmi, soguncu, eşkıya. Aynı zamanda bir masal ve efsane motifi olarak edebiyatta yer alır. Kuldur veya Uğru da denir.
Kökenbilim
Hajduk sözcüğü (Bulgarca: Хайдутин, Macarca: Hajdúk, Makedonca: Ајдутство Romence: Haiduc, Sırpça: Хајдуци, Türkçe: Haydut) özellikle 19.yüzyılda Balkanlarda, Orta ve Doğu Avrupa’da kanun kaçakları, haydutlar ve bağımsızlık savaşçıları için kullanılan genel terimdir.
Haydutlar
Balkan geleneğinde hajduk efsâneleştirilmiş bir kahraman olarak betimlenmiştir. Zenginden çalarak fakire veren bir hajduk simgesi aynı zamanda adaletsiz yönetime karşı başkaldırıyı da simgeler.
Gerçekte ise hajduk tanımı 17. Yüzyıldan başlayarak 19.yüzyılın sonlarına kadar faaliyet gösteren kanundışı kişiler için kullanılan olumsuz bir tabir olagelmiştir. Bu kişiler söylenenin tersine sadece Osmanlılara değil yerle halka da saldırdıkları bilinmektedir.
Hajduk kelimesinin kökeni kesin olarak bilinmemekle beraber Türkçe haydut kelimesinden geldiğine dair teoriler bulunmaktadır. Diğer bir teoriye göre ise Macarca çoban anlamına gelen hajdó kelimesinden türemiştir. İki dilin târih içinde birbirinden etkilendiği gözetildiğinde iki teorinin birlikte gerçekleşmiş olması da muhtemeldir. Türkler tarafından Macar paralı askerleri için kullanılan bu terimin Hırvatistan’da da dağdaki eşkıya için kullanıldığı bilinmektedir.
Türk kültüründe özellikle Yılkı Haydutları (At Hırsızları) ve Ortadoğu masallarının da etkisiyle 40 Harâmiler halk öykülerinin ve masallarının vazgeçilmez unsarlarından biri hâline gelmiştir.
Farklı dillerdeki farklı şekilleri
- Arnavutça: hajdut
- Bosnaca, Hırvatça, Lehçe, Romence, Sırpça: hajduk
- Bulgarca: хайдут, хайдутин, хайдук (haydut, haydutin, hayduk)
- Ermenice: հայդուկ (hayduk)
- Fransızca: haïdouk
- İsveçce: hejduk
- İtalyanca: aiducco
- Macarca: hajdú (tekil, hajdúk (çoğul)
- Makedonca: ајдук (ajduk), ајдутин (ajdutin)
- Portekizce: haiduque
- Rusça: гайдук (gajduk)
- Ukraynaca: гайдамака (haydamaka)
Kırk Harâmiler
Kırk Harâmiler (40 Harāmiler) Masallar ve halk hikâyelerinde yer alan bir topluluktur. Haydutlardan meydana gelmektedir. Yol keser, adam öldürür ve çalıp çırparlar. Ele geçirdiklerini bir mağarada saklarlar. Ali Baba ve Kırk Haramiler masalında yaptıklarının cezasını çekerler fakat Kerem ile Aslı hikâyesinde kahramanın haksızlıklara uğradığını öğrenince ona yardımcı olurlar.
