Yunan mitolojisi tanrıları, tanrıçaları, büyülü yaratıkları, gizemli bölgeleri ile ünlü bir mitoloji. Öyle ki Yunan mitolojisi sayısız film, oyun, kitap ve çizgi romanada da konu olmuştur. Yunan mitolojisindeki birçok karakter, farklı hikayeler için bir ilham kaynağı haline gelmiştir.
Yunan mitolojisi muhtemelen var olan en kalabalık mitolojilerden bir tanesidir. Araştırmaya kalktığınızda her bir tanrının ve tanrıçanın yaşanmışlıklarına denk gelebilirsiniz. Yani kısaca Yunan mitolojisini ucu bucağı olmayan bir hikaye zenginliği olarak görebilirsiniz. Bu yazımız ise bu tanrı ve tanrıçaların arasında yer alanlarladan biri Hermes hakkında. Gelin şimdi Hermes efsanelerine yakından bakalım ve Hermes kimdir, Yunan mitolojisine göre ne tanrısıdır, birlikte görelim.
Yunan mitolojisinde ‘Hermes’ kimdir?
Hermes Yunancada ‘Hermes Trimegustus’ yani: üç kere kutsanmış Hermes olarak geçer. Yunan Mitolojisinde insanların ve tanrıların babası olarak geçen Zeus’un ve yağmur perisi olarak bilinen Maia’nın oğludur (Maia aynı zamanda Mayıs ayına adını vermesiyle de bilinir). Hermes aynı zamanda ‘Caduceus’ adında bir altın değnek taşımasıyla bilinir. Caduceus’un ateş çıkarabilme ve uzlaştırma gücü olduğuna inanılır. Bu asanın müziğin ve güneşin tanrısı olarak bilinen abisi Apollon tarafından verildiği biliniyor (Türk Tabipleri Birliği’nde (TTB) de Hermes’in asası Caduceus’ın sembolü bulunur).
Efsanelere göre Hermes’in üstün nitelikleri olduğuna inanılır. Daha bir günlükken ayağa kalkıp beşiğinden çıktığı ve kaplumbağa kabuğundan yaptığı bir lirle (Telli, antik bir çalgı) kendisini eğlendirmesi en bilinen hikayelerden bir tanesidir. Hermes’in liri hakkında bilinen başka bir efsane ise şu şekilde: Hermes bir gün kırlarda dolaşırken tanrı Apollon’un koruması altındaki inekleri çalar. Apollon bu olayı öğrenince çok kızar ve cezalandırılması için Hermes’i kolundan tutup Zeus’a götürür. Ne var ki Hermes’in lirinden çıkan sesler Zeus’u ve Apollon’u büyüler. Zeus Hermes’i cezalandıracağı yerde onu ödüllendirerek kanatlı bir başlıkla bir çift ayakkabı hediye eder. Böylelikle Hermes’in en bilindik, kendisiyle bütünleşen eşyalarının hikayesi de bu şekilde bilinir.
Hermes neyi simgeler, ne tanrısıdır?
Hermes, mitolojiye göre yolcuların, tüccarların ve habercilerin tanrısı olarak bilinir. Zeus, verdiği kanatlı bir başlık ve bir çift ayakkabı ile birlikte Hermes’i aynı zamanda habercisi yapar. Çevik haberci Hermes tüm atletlerin koruyucusu olduğu gibi, akıllı ve kurnaz olduğu için hırsızların ve kumarbazların da tanrısı, koruyucusudur. Haberci Hermes ölülerin ruhlarını yer altına götürür; çobanlarla, yolunu şaşıran yolculara kılavuzluk eder. Truva savaşındaki Truva şehrinin son kralı olan Priamos’un oğlu Hektor’un ölüsünü almak için kılavuzluk eden kişi de Hermes olarak bilinir.
Hermes’in ‘Hırsızlar tanrısı’ olarak anıldığı kötü bir şöhreti var olsa da Zeus tarafından verilen görevi habercilik olduğu için bu şöhretinin namı, asıl görevine kıyasla çok daha az önem taşımaktadır. Hermes bunun yanı sıra liri, astronomiyi, ölçü birimlerini ve sporu da icat etmiştir. Mitolojistlere göre Hermes, kimi dillerde erkek cins anlamına gelen eril öğenin temsilcisi olarak da nitelendirilmiştir.
Hermes’in lirini çalarak Zeus’un sevgilisini kurtardığı Hermes ve İo efsanesi:
İo efsanesi Hermes hakkında bilinen en popüler efsanelerden bir tanesidir. İo, Zeus’un ölümlü aşıklarından biridir ve günümüzde modern Yunanistan’ın güneydoğusunda yer alan Argos isimli bir şehrin prensesidir. Kendisi aynı zamanda su perisi olarak da bilinir. Efsaneye göre, Zeus, sevgilisi İo’yu Olympos tanrıları arasında kraliçe vasfına sahip olan karısı Hera’nın kıskançlığından korumak için ineğe çevirir. Hera, ineği armağan olarak ister ve alır. Kocasının kendisini aldattığından şüphelendiği için de başına 100 gözlü bekçi bir canavar diker. Canavar uyurken bile birkaç gözü açık kaldığından her şeyi görür. Bu yüzden yanına yaklaşması çok zordur. İo’nun kurtarılması için Zeus, Hermes’i görevlendirir. Hermes canavarın yanına giderek lirini tatlı tatlı çalmaya başlar ve canavarın bir süre sonra uyumasını sağlar. Hermes de bu fırsatı değerlendirip canavarı öldürür ve İo’yu kurtarır.
Roma, Mısır ve İslam mitolojisinde Hermes’in anlamı:
Hermes’in Yunan mitolojisi dışında farklı mitolojilerde de anıldığı ve isminin anlamlandırıldığı durumlar mevcut. Roma mitolojisinde önemli tanrılardan biri olan Merkür olarak anılır. Merkür de Hermes ile benzer bir şekilde ticaretini mesajların, gezginlerin, maddi kazancın, şansın ve hırsızların tanrısı olarak anılıp yer altındaki ruhlara kılavuzluk etmesiyle biliniyor.
Mısır mitolojisinde ise Hermes’in ‘Trimegustus’ adı ile anılmasından dolayı bilgeliğin, yazmanın, aklın ve ayın tanrısı olarak bilinen Thoth ile özdeşleştiği savunuluyor. Thoth da aynı zamanda kendi mitolojisinde iyiliğin tanrısı, kural koyucu ve koruyucu olarak bilinen Osiris’in habercisidir. Bu benzerlikleri dışında Thoth ekstra olarak bilgeliğin tanrısı ve insanlar için hakikatin karşısındaki vicdanın sesi olarak bilinir.
Hermes’in İslam mitolojisi ile de bir bağlantısı mevcuttur. Bazı düşünürler Hermes’in İslam mitolojisindeki İdris olduğunu iddia ederler. Buna göre, İdris, Kur’an’da adı geçen peygamberlerden biri ve Adem’in 3. çocuğu olan Şit’in oğludur. İlk kez İdris’in döneminde insanların hayvan derileri giymekten kurtulduğu söylenir. Kumaşı bulduğu ve yazı yazmayı geliştirdiği söylenir. Aynı zamanda İslam mitolojisine göre 4. katta, gökte yaşamaya devam etmektedir.