Antonio Vivaldi

Antonio Vivaldi (1678-1741), İtalyan keman virtüözü ve barok müzik bestecisiydi (yaklaşık 1600-1750). En çok keman konçertolarıyla, bilhassa da Dört Mevsim ile tanınan Vivaldi, özellikle konçerto formunda, başta Johann Sebastian Bach (1685-1750) olmak üzere birçok kişiye tesir ederek, enstrümantal müziğin tekamülüne önemli katkılarda bulunmuştur.

İlk Yılları

Antonio Lucio Vivaldi, 4 Mart 1678’de Venedik’te doğdu. Babası, Venedik’teki San Marco Katedrali orkestrasının mensubu olan profesyonel bir kemancıydı (ama öncesinde fırıncıydı). Altı çocuğun en büyüğü olan Antonio, babasından aynı enstrümanı çalmayı öğrendi. Aile evi bugün hâlâ Fondamenta del Dose kanalının kıyısındadır. Antonio ayrıca 1693’ten itibaren rahip olmak için tahsil gördü ve 1703’te rahip oldu. Vivaldi’nin kızıl saçları vardı ve bu da ona il prete rosso (‘Kızıl Rahip’) lakabını kazandırdı. Rahipliğe geçme kararı müzik kariyerine zarar vermedi zira Vivaldi, 1709’dan itibaren Venedik’teki bir kız yetimhanesi olan Conservatorio Pio Ospedale della Pietà’da keman hocası olarak da çalıştı. Konservatuvar, kabiliyetli solo müzisyenleri düzenli orkestrası ile korosuna çekiyordu ve Vivaldi, Oruç gibi spesiyal ayinlerde çalınmak üzere eserler besteledi. Vivaldi, tıbbi sebeplerle ayine katılmaktan muaf tutulduğunda beste yapmaya daha fazla zaman ayırabildi; stretezza di petto (‘göğüs sıkışması’) adını verdiği, asla iyileşmeyen bir rahatsızlığı vardı. Vivaldi, kariyeri boyunca sık sık Konservatuvar’a gitti ve 1735’te konser direktörü olarak tayin edildi.

İlk Eserleri

Vivaldi, Venedik Konservatuvarı’ndaki öğretim vazifelerinin yanı sıra enstrümanlarla da alakadar olmaya mecburdu, ancak sonraki altı yıl boyunca bir grup solo keman sonatları ve 12 trio sonat di camera bestelemek için zaman buldu. Ancak Vivaldi’yi en çok cezbeden şey konçerto formatıydı ve bu noktada keman solistlerine büyük önem veren bir diğer besteci olan Arcangelo Corelli’nin (1653-1713) eserlerinin tesiri altında kaldı.

Vivaldi’nin ilk mühim eseri, 1711’de Amsterdam’da Estienne Roger tarafından yayınlanan 12 konçertoydu. Bunlar topluca L’estro armonico (Armonik İlham) olarak bilinirler ve büyük bir muvaffakiyet elde ettiler. Vivaldi, eseri Toskana Büyük Dükü’ne ithaf etti. 1716’da besteci, çeşitliliğini ve yaratıcılığını gösteren bir başlık olan La stravaganza (Şatafat) adını taşıyan 12 konçerto daha besteledi. Vivaldi’nin namı artık Avrupa çapında dinlenen bir bestekar olarak sağlam bir şekilde yerleşmişti. 1718’den 1720’ye kadar Mantua Düklük Sarayı’nda maestro di capella da camera (şapel ustası) olarak çalıştı. 1729’da çok yönlülüğünü gösterdi ve flüt için 12 konçerto besteledi.

VİVALDİ’NİN KENDİ KEMAN ÇALIŞMASI DA BESTELERİ KADAR EĞLENCELİ VE YENİLİKÇİYDİ.

Venedik’te olduğu her seferinde geçerli olan konçerto mukavelesi olan eski Konservatuvarı’na ara sıra dönen Vivaldi, beğeni toplayan Gloria gibi dini müzikler de yazmaya devam etti. Vivaldi, “büyük ve küçük bir enstrüman grubu arasındaki irtibatla karakterize edilen” yaklaşık 60 concerti grosso besteledi (Wade-Matthews, 44). Daha büyük gruba ripieno, daha küçük gruba (hatta soliste) ise konçertino denir. Vivaldi’nin concerto grosso‘ları yaylılar ile baslar kullanır ve daha sonraki Klasik konçertonun öncüsüdür.

Vivaldi’nin kendi keman çalışı, besteleri kadar eğlenceli ve yenilikçiydi; enstrümanın ve yayın imkanlarından sonuna kadar istifade ediyordu. Bir görgü tanığının hatırladığı gibi, dinleyicilerini sık sık hayrete düşürürdü:

Vivaldi solo eşliği hayranlık uyandıracak bir şekilde icra etti ve nihayet beni oldukça şaşırtan bir fantezi tuluatı yaptı; zira böyle bir çalış daha önce duyulmamış ve asla benzeri bulunamazdı. Parmaklarını köprüden sadece bir saç teli kadar uzakta çaldı, böylece yay için neredeyse hiç yer yoktu. Böylece dört teli de taklitlerle ve inanılmaz bir hızla çaldı.

(Arnold, 1937-8)

Hususi Hayatı ve Şahsiyeti

Vivaldi, 1725’te ses öğrencilerinden biri olan Anna Giraud (nam-ı diğer Girò) ile romantik bir münasebete başladı. Bu münasebet, hâlâ rahip olmasına ve bunun birçok dedikoduya mevzubahis olmasına rağmen gerçekleşti. Vivaldi, operalarındaki bölümleri (aşağıya bakınız) sıklıkla bilhassa Anna’yı düşünerek yazardı. 1737’de Vivaldi, davranışları yüzünden Kilise tarafından resmen kınandı.

Bir tarihçi, “Kibri ve egoizmiyle birçok düşman edinmişti” diye aktarır (Wade-Matthews, 53). Bir diğeri ise “Kibirli ve kendini beğenmiş” diyerek nakleder (Steen, 27). Elbette Vivaldi, kabiliyetlerine olan güveninden mahrum değildi; bir keresinde “bir konçertonun bütün bölümlerini bir kopyacının yazabileceğinden daha hızlı besteleyebileceğini” belirtmişti (Stegemann). Bu da boş bir övünme olmayabilir, zira Vivaldi’nin bütün opera bestelerinden birinin üzerinde, bilhassa kalın bir notta şöyle yazar: “Vivaldi’nin müziği, 5 günde bestelendi” (ibid).

Dört Mevsim

Le quattro stagione veya Dört Mevsim, şüphesiz Vivaldi’nin en popüler bestesidir. 1725 civarında Amsterdam’da neşredilen Dört Mevsim, aslında Il cemento dell’armonia e dell’inventione‘yi (Ahenk ve İcadın İmtihanı) oluşturan 12 konçertonun yalnız ilk dört konçertosudur. Eser, Bohemyalı bir kont olan Wenzel von Morzin’e ithaf edilmiştir. Vivaldi, dinleyicinin müziğiyle uyandırmak istediği ruh halini ve sahneleri tanımlamasına yardım etmek için eserlerine tasvir edici başlıklar vermeye özen göstermiştir. Vivaldi’nin Mi majör ‘İlkbahar’ı kuş cıvıltılarını, Sol minör ‘Yaz’ı yumuşak üflemelileri, Fa majör ‘Sonbahar’ı avcılığı ve Fa minör ‘Kış’ı kar ve buzda yürümeyi hatırlatır. Her ‘mevsim’in her kısmına şu şekilde başka bir alt başlık verilir: Scorrono i fonti (Pınarlar ortaya çıkar), Tuoni (Gök gürültüsü), Il capraro che dorme (Uyuyan keçi çobanı) ve Mormorio di fronde e piante (Yaprak ve bitkilerin hışırtısı).

VİVALDİ, KONÇERTO BOYUNCA TEKRARLA GERİ DÖNEN BİR GİRİŞ TEMASINA DAYALI İTİCİ BİR GÜÇ TEMİN EDER.

Vivaldi’nin Operaları

Vivaldi yaklaşık 45 opera yazmıştır (kendisi bir zamanlar bu sayıyı 94 olarak belirtmiş olsa da), ancak günümüze yalnızca 16 tanesi ulaşmıştır. Opera, 16. yüzyılın sonlarında Camerata olarak bilinen bir müzisyen grubu tarafından müzik repertuarının bir türü olarak yaratılmıştır. Floransa’da yaşayan bu grubun üyeleri arasında Jacopo Peri (1561-1633) ve Giulio Caccini (yaklaşık 1550-1618) yer almaktadır. Claudio Monteverdi (1567-1643), İncil temalarına dayanan oratoryo ve mitolojiden antik tarihi olaylara ve figürlere dayanan seküler hikayeler olmak üzere iki farklı türe ayrılan bu yeni müzikal drama formatını daha da geliştirmiştir.

Vivaldi’nin ilk operası Ottone in Villa, 1713’te yazılmış ve ilk kez Vicenza’da sahnelenmiştir. İtalya’yı dolaşarak Roma, Venedik ve Mantua gibi şehirlerdeki çeşitli düklük saraylarında ve opera evlerinde daha fazla opera sahnelemiştir. Venedik, ilgisini en çok çeken yer olmuş ve orada Teatro S. Angelo’nun müzik direktörü olarak zaman geçirmiştir. Vivaldi’nin yaşamı boyunca operalarını sahneleyen İtalya dışındaki diğer şehirler arasında Bohemya’nın başkenti Prag da yer almaktadır. Alman ve İtalyan popüler üsluplarından çok farklı olan Vivaldi’nin operaları, “büyüleyici melodiler ve vokal gösteri fırsatlarıyla cömertçe sunulmasına” rağmen (Sadie, 145) günümüzde nadiren sahnelenmektedir.

Vivaldi’nin En Meşhur Eserleri

Vivaldi, müzik eserlerini bugün barok müzik olarak adlandırdığımız, yani birçok müzik türünün, ancak “mistisizm, coşku, karmaşıklık, süsleme, alegori, çarpıtma, tabiatüstü veya muhteşem olanın istismarı… hareket, karışıklık, şüphe” (Schonberg, 30) gibi kolektif bir aidiyete sahip olduğu bir devirde bestelemiştir.

Üretken bir müzik yazarı olan Antonio Vivaldi’nin başlıca eserleri şunlardır:

• 3 piccolo konçertosu
• 12 flüt konçertosu
• 20 obua konçertosu
• 27 viyolonsel konçertosu
• 29 fagot konçertosu
• 250’den fazla keman konçertosu

Muayyen başlıklara sahip mühim ferdî eserler veya gruplar şunlardır:

• Dört keman için Mi minör konçerto, Op. 3 No.4
• L’estro armonico (1711)
• La Stravaganza (1716)
• Juditha triumphant kantatı (1716)
• Le quattro stagioni‘yi (1725) ihtiva eden Il cemento dell’armonia e dell’inventione
• La Cetra (1727)

Vefat ve Mirası

Vivaldi, 1739’da Venedik’teki o yılki büyük festival için müzik bestelemeye davet edildi; şöhretinin zirvesindeydi, ancak yalnızca iki yıl sonra her şey sona erdi. Antonio Vivaldi, 28 Temmuz 1741’de Viyana’da bilinmeyen sebeplerden öldü. Bestekar şehirde yalnızca bir aydır bulunuyordu ve ziyaretinin gayesi meçhuldü; sevgilisi Anna’ya orada bir operada sahne alırken eşlik etmiş olabilir. İddiaya göre beş parasız olan Vivaldi, Viyana’da sade bir mezara gömüldü. Bir zamanlar “Venedik’in Büyük Üstadı (Maestrissimo)” olarak anılan biri için bu, üzücü bir sondu.

Vivaldi’nin tesiri, kendi hayatının çok ötesine uzandı. Konçertonun formatını, Klasik müziğin daha bilindik üç bölümüne (hızlı-yavaş-hızlı) doğru geliştirdi ve solistlere (birden fazla solist olsa bile) tam bir açıklık sağlarken, orkestranın giriş ve armonik destek sağlamak için nadiren kullanıldığı bir mekan yarattı (Armold, 1938). Ayrıca Vivaldi, konçerto (ritornello) boyunca tekrarla geri dönen bir giriş temasına dayalı itici bir güç sağladı. Vivaldi’nin müziği Johann Sebastian Bach (1685-1750) tarafından büyük beğeni toplamış ve etkilenmiştir. Bach, Vivaldi’nin on keman konçertosunu klavye için yazmıştır ve Vivaldi’nin tesiri Brandenburg Konçertoları‘nda da duyulabilir. Nitekim, ünlü müzik tarihçisi D. Arnold’un Vivaldi’nin güçlü tesirine dair belirttiği gibi: “18. asrın başlarında çok az enstrümantal besteci bundan kaçabilmişti” (ibid).