Antik İsrail Teknolojisi

Teknoloji, Yahuda hariç Kuzey Krallığı olan eski İsrail’in iktisadi açıdan refah içinde olmasını ve MÖ 10. yüzyıl gibi erken bir tarihte büyük bir siyasi güç olarak kendini kurmasını sağladı ve MÖ 720’deki yıkılışına kadar istikrarlı bir şekilde büyüdü. Arkeolojik ve edebi kayıtlarda görülen en mühim teknolojilerden bazıları, inşaat ve mimari, yazı, endüstriyel vasıtalar ve savaş silahlarını ihtiva eder, ancak bunlarla sınırlı değildir.

Burada eski İsrailli teknolojisi, İbranice Eski Ahit’ten değil, arkeolojiden türetilen tarihi zaman çizelgesinden sunulduğundan, Z. Herzog ve L. Singer-Avitz tarafından teklif edilen kronoloji kullanılacaktır. Benzer şekilde, bu tanım uğruna, “İsrail” ve “eski İsrail” ananevi olarak Kuzey Krallığı olarak adlandırılan şeye atıfta bulunurken, “Yahuda” ananevi olarak İbranice Eski Ahit’e referans verilerek Güney Krallığı olarak adlandırılan şeye atıfta bulunur. “İsrailli” veya “Samiriyeli” -Samiriye eski İsrail’in başkenti olduğundan- ve “Yahudi” veya “Yahudalı” sırasıyla İsrail ve Yahuda halkını ifade eder.

MÖ 13. ve 11. Yüzyıllar Arasında İsrail’de Teknoloji

İsrail’den bahseden en erken kayıt, bütün İsraillilerin öldürüldüğünü öne süren Merneptah stelindedir. Bu muhtemelen Mısır propagandasıydı. Yine de, bu devirdeki bu bölgedeki İsraillilerin benzersiz bir etnik köken olduğuna dair arkeolojik delil eksiktir. Bu yüzden, MÖ 10. yüzyıldan önceki İsrail teknolojisini münakaşa etmek çok farazidir.

Şehir İnşası ve Tahkimatlar

Erken Demir IIA Çağı (MÖ 950-900 civarı) esnasında, yerleşimler küçük ve tahkimsizdi, umumiyetle büyük kamu yapılarından mahrumdu. Geç Demir IIA Çağı’nda (MÖ 900-840/830 civarı) büyük kamu mimarisinin miktarı arttı: hanelerin/sarayların, büyük kraliyet muhafazalarının, yüksek yerlerin ve duvar ve kapılarla tahkimatların inşası. Siyasi elitlerce bu tür yapıların inşa edilmesi, bilhassa eski İsrail’de gücün giderek merkezileşmesi olmak üzere sosyal ve kültürel değişikliklerin akisleridir.

İSRAİL’İN ALTIN ​​ÇAĞI MÖ 8. YÜZYILIN ORTALARINA KADAR SÜRDÜ.

Aramiler, MÖ 10. ve 9. asırlar arasında İsrail’i düzenli akınlara ve taarruzlara maruz bırakmış olsalar da, Yeni Asur kralı III. Adad-Nirari, MÖ 8. yüzyılın başlarında Şam’ı boyunduruk altına aldı. Netice olarak, İsrail topraklarını müdafaa etmek için daha az kaynak harcadığı için bölgesel büyüme ve iktisadi refah yaşadı. İsrail’in mimari altyapısı önemli ölçüde büyüdü: Dan, Megiddo ve Hazor gibi yerlerde şümullü şehir surları; abidevi şehir surları; çok kuleli şehir surları; ve çok kapılı giriş sistemleri. İsrail’in Altın Çağı, MÖ 8. yüzyılın ortalarına kadar sürdü.

İsrail’in Yeni Asur’a karşı ayaklanmasına cevap olarak, III. Tiglat-Pileser ve II. Sargon (ve/veya V. Şalmanezer) İsrail’in büyük, iyi tahkim edilmiş yerleşmelerini yok etti (MÖ 733/732; MÖ 722/721). Ayrıca onlar binlerce İsrail sakinini de sürgün etti. Başka bir deyişle, Yeni Asur, İsrail’in MÖ 9. ve 8. yüzyıllarda gelişmesini sağlayan teknolojileri, yani yapıları hızla ortadan kaldırdı.

Yazı

Modern zamanda bunu çoğu zaman hafife alsak da, yazı -hatta bir ciltli kitaptaki kelimeler bile- bir teknolojidir:

Yazı, hem hafızamızın (zaman içinde bilgiyi depolar) hem de fezada bedenlerimizin (mesafeler boyunca bilgiyi taşır) yanılabilir ve sınırlı tabiatını tamamlayan bir ‘makinedir’.

(“Teknoloji olarak yazma,” Oxford University Press Blog).

Bundan mütevellit, yazı, antik İsrail’deki teknolojinin anlaşılmasında mühim bir rol oynar; bu teknoloji siyasi merkezileşmeyi sağlar, iktisadi potansiyeli genişletir ve yazıcı bir sosyal sınıfın inkişafına katkıda bulunur.

Antik İsrail’de yazıya dair en önemli delil 1910’da keşfedildi. G.A. Reisner, MÖ 9. ve 8. asırlarda İsrail’in başkenti olan Samaria’da kazı yaptı. İbranice yazılmış 102 ostraca (yazılı çanak çömlek parçası) ortaya çıkardı. Ostraca‘lar MÖ 865 ila 735 yıllarına tarihleniyor ve antik İsrail’in Altın Çağı’na denk geliyor. Okunaklı ve okunabilir ostraca‘ların (63/102) tamamı “lüks malların iletilmesini kaydeden” makbuzlardır (Noegel, 196).

Mesela, bir ostrakon şarap sevkiyatını şöyle anlatır: “Dokuzuncu yılda (kralın): Kosah (bölgesinden) Gediyahu’ya: bir testi eski şarap” (Noegel, 196). Başka bir metin gönderilen ve alınan materyaller hakkında daha az açıktır: “On beşinci yılda (kralın): Helek (bölgesinden) ‘Asa’ya (‘Ahimelekh’in oğlu), Heles (bölgesinden) Haserot” (Noegel, 197). Metinler nispeten ilgi çekici olmasa da, eski İsrail’in ekonomik ve politik maksatlar için yazıyı bir teknoloji olarak nasıl kullandığına dair fikir verir.

İlk olarak, yazı İsrail’deki siyasi liderlerin vergi kayıtlarını tutmasını ve toplamasını sağladı. Daha sonra, İsrail Asur İmparatorluğu’na elzem haracını ödeyebildi ve iktisadi ve savaş teknolojileri geliştirebildi. İkinci olarak, yazı İsrail’deki yerleşim yerleri arasında daha düzenli iletişimler sağladı ve bu da daha bariz bir İsrail etnik kimliğiyle neticelendi. Üçüncüsü, yazı yazıcı bir sosyal sınıfa yol açtı. İbranice Eski Ahit’teki metinler bilhassa Yahudi bir bakış açısıyla yazılmış olsa da, muhtelif akademisyenler Hoşea, Amos ve Krallar’daki İlyas-Elişa anlatısı gibi metinlerin Samiriye’nin yıkılması ve Samiriyelilerin (İsrailliler) Kudüs’e göç etmesinden sonra İsrail’den gelen sözlü veya yazılı geleneklerden geliştiğini farzetmektedir.

Sanayi

MÖ 10. yüzyıldan MÖ 8. yüzyıla kadar İsrail, her biri farklı teknolojiler kullanan çok sayıda endüstride yer aldı. Burada iki büyük endüstriye odaklanacağız. Birincisi, İsrail “bölgedeki en büyük zeytinyağı üretim merkezlerine” sahipti ve bu devirde önemli ölçüde büyüdü (Faust 2015, 778-779). Arkeologlar Zvi Gal ve Rafael Frankel, MÖ 8. yüzyıla tarihlenen Celile civarında keşfedilen bir tür zeytinyağı presini şöyle tanımlıyor: “Bu pres, yuvarlak, serbest duran bir kırma havanından… ve aynı çapta yuvarlak kesilmiş bir pres yatağından… oluşuyor. Yağ, yanal bir kayada toplanıyordu…” (1993, 130). Dan’da farklı bir tür zeytinyağı presi kullanıldı; burada bilim insanları “taşların büyük ihtimalle bir kiriş veya kaldıraç presi için karşı ağırlık olarak kullanıldığını” öne sürdü (Stager ve Wolf 1981, 96). Başka bir deyişle, İsrail zeytinleri sıkmak, zeytinyağı üretmek ve bunu kendisi kullanmak veya komşularına satmak için en az iki tür zeytin sıkma teknolojisi kullanmıştır.

İkinci olarak, İsrail şarap üretim endüstrisinde yer aldı. Bunun için bağların yanına şarap presleri inşa ettiler. Tesisler büyük, sığ havuzlardan oluşuyordu. İlkin, üzümler havuza yerleştirilirdi. Daha sonra, fertler üzümlerin üzerine basarak suyunu sıkardı. Son olarak, suyu kavanozlara toplanıp depolanacağı daha düşük bir havuza doğru akardı. Bu teknolojinin iyi bir örneği, İsrail’in MÖ 10. yüzyılda işgal etmiş olabileceği Tell en-Nasbeh’te mevcuttur.

Eski İsrail’in teknolojisi, yani şarap ve zeytin presleri, onların ülkenin tabii kaynaklarından faydalanmalarını ve bölgesel ekonomiye daha aktif bir şekilde katılmalarını sağladı. Netice olarak, daha müreffeh oldular. Dahası, 9. ve 8. yüzyıla ait metinler, daha önce Samaria ostraca‘da belirtildiği gibi, antik İsrail’in dışında ve içinde büyük miktarda şarap ile zeytinyağı sevk edildiğini teyit etmektedir. Ne yazık ki, MÖ 8. asırda Samiriye’nin ve birçok İsrail şehri ile kasabasının yıkılması, uzun zamandır İsrail’in müreffeh yaşamasını sağlayan teknolojilerin de yok olmasına yol açtı.

Atlar ve At Arabaları

İSRAİL’İN HEM ATLAR HEM DE SAVAŞ ARABALARI ŞEKLİNDE ASKERİ TEKNOLOJİ KULLANMASI, ONUN BÖLGESEL BİR GÜÇ HALİNE GELMESİNİ SAĞLADI.

İsrail tarafından kullanılan en mühim teknolojilerden biri savaş arabalarıydı. Asur Kralı III. Şalmanazer’in, İsrailli, Arami, Fenikeli ve Levant’tan diğer bölgesel güçlerin koalisyonunu tanımlayan bir propaganda metnine göre, İsrail Kralı Ahab, MÖ 853’te koalisyona 2.000 savaş arabası bağışlayarak Yeni Asur kuvvetlerinin Akdeniz’e daha yakın genişlemesine mani oldu. Böyle bir sayı daha da dikkat çekicidir zira M. Elat, “İsrail’in savaş arabası gücünün tek başına Asurlularınkine eşit olduğunu” öne sürmektedir (35). Başka bir deyişle, İsrail’in hem atlar hem de savaş arabaları şeklinde askeri teknolojiyi kullanması, MÖ 9. ve 8. yüzyıllarda büyük bir bölgesel güç haline gelmesini sağlamıştır.

İsrail’in askeri savaş arabası teknolojisinin ustalığı, MÖ 8. yüzyıla kadar sürdü ve Megiddo’da aynı devre ait birçok at ahırının arkeolojik kazıları tarafından desteklendi. MÖ 720’de İsraillilerin mağlubiyeti ve sürgününden sonra bile, Asur kayıtları bilhassa bir Samiriye savaş arabası sürücüsü birliğinden bahseder. Bu, İsrail dışındaki varlıkların İsrail savaş arabası teknolojisinin gücünü ve bunu kullanma kabiliyetini fark ettiğini gösterir.

Netice

Şüphesiz İsrail yukarıdakilerden daha fazla teknoloji kullandı; Demir Çağı’nda birçok grup tarafından kullanılan teknolojiler. Lakin İsrail’in iktisadi açıdan büyümesini ve antik dünyada kuvvetli bir güç olarak inkişafını sağlayanlar şehir inşası, yazı, endüstriyel teknolojiler ve savaş arabalarıydı. Bazı İsrailliler MÖ 720’den sonra kuzey İsrail’de kalmış olsa da, bölgedeki yıkılış dalgası sismik kültürel ve sosyal değişmelere yol açtı ve İsrail Krallığı siyasi bir güç olarak varlığını yitirdi.