SİBİRYA’DA BİR TÜRK CUMHURİYETİ TUVA
Tuva Güney Sibirya’da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva Cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır.
Yüzölçümü 170.500 kilometre karedir. Nüfusu 313.612 kişidir.
Tuva, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryat Özerk Cumhuriyeti çevrelenmiştir.
Eski devirlerde de Tuva, Toba, Tuba gibi adların Türk dilinin Küçük ünlü uyumundan dolayı halk ağzında Tıva olması gerekmektedir.
Zaten günümüz Tuva Türkleri kendilerine bu ses uyumundan dolayı Tıva derler.
Orijinal şeklinin Toba olduğu düşünülmektedir. Toba, toplum anlamına geldiği sanılır.
Yenisey akarsuyunun eski adının Toba olduğu ve Toba akarsuyu çevresindeki Türk yerleşimcilere Toba dendiği söylentisi bulunmaktadır.
Tuo-ba Türkleri içinde Hun, Dingling, Kırgız, Jujuan, Wuhuan ve doğu Siyanpileri gibi 31 topluluk bulunuyor.
BİR ÇİN BİR RUS İŞGALİ
Tuva Cumhuriyeti, 1860 yılındaki Rus-Çin antlaşması gereğince Rus tüccar ve göçmenlerine o günkü adı ile Uranhay-Uygur Türklerinin ülkesinde yerleşme müsaadesi verilmişti.
Tuva’ya Rus istilası başlamıştır. Aynı zamanda Çin işgali de söz konusudur.
1883 yılındaki Tuva ayaklanmasında Çin yönetimi çok sayıda Tuva Türk’ünü öldürmüştür.
Tuva Türklerine karşı tam bir soykırım yapılmıştır.
Soykırımdan kaçan bazı Tuva Türkleri Altay ve Hakasya’daki başka Türk topluluklarına sığınmıştır. Vatansever Tuva halkı ise 1911 yılında Çin’deki karışıklıkların olmasından da imkânını bulup bağımsızlığını ilan etmiştir. Fakat bu bağımsızlık uzun sürmedi.
3 yıl sonra Rusya’nın denetimine dahil edildi. Yani 1914’te Ruslar tarafından işgal olunmuştur.
1912-1918 yılları arası Tuva’ya gelen Rus nüfusu % 300 artmıştır. Rusya’daki 1917 Bolşevik Devrimindeki otorite boşluğunda Tuva’da Bolşevikler (komünistler), Beyaz Ordu (Rus çarı taraftarı Ruslar), Çinliler, Moğollar ele geçirme mücadelesine girişmişlerdir.
Özellikle Kızıl (Çarlığa karşı Rus komünistler) ve Beyaz (Rus çar taraftarları) Rusların çatışmasında binlerce Tuva Türk’ü öldürülmüştür. Tuva Türklerinin gıda malzemelerine ve hayvanlarına el koymuşlardır. 18 Temmuz 1918 tarihinde toplanan Bütün Tuva Kurultayı (Huralı) Tuva’nın bağımsızlığını ilan etmiş, 1921’de Cumhuriyet olarak bağımsızlığını tekrar kazanmıştır.
13-16 Ağustos 1921 tarihinde Tuvanın bütün bölgelerinin önderlerinin katılımı ile Oyun (Tandı) ilçesinin, Sug-Bajı (Subaşı) adlı köyünde millî bir toplantı gerçekleştirilmiştir. bu toplantıdaki üyelerden Buyan Badırgı ise “Bundan sonraki toplantıları Tuvalar kendi aralarında yapmalıdır. biz kendi meselelerimizi, geleneklerimizi Ruslardan daha iyi biliyoruz” diye görüş bildirmiştir.
1925 Kasım ayında Moğolistan, Tuva’nın bağımsızlığını tanımış ve diplomatik ilişkiler başlamıştır.