Umman: Buhurun Diyarı – Tony Walsh

Umman, belki de Batılılar için Arap Yarımadası’nın en gizemli köşesi olsa da, ülke eski geçmişine güçlü bir bağlılık, kendine has bir kimlik ve kültürel miras alanında eşsiz sürprizler barındırmaya devam ediyor. Bu özel röportajda, World History Encyclopedia (WHE)nden James Blake Wiener, Buhur Diyarı adlı kitabın yazarı Bay Tony Walsh ile ülkenin çeşitli coğrafyaları ve seçkin kültürel hazineleri üzerine konuşuyor.

JBW: Çoğu insan, Orta Doğu ülkesi Umman’ı hemen tarih öncesi ve antik alanlarla ilişkilendirmez; ancak ülkenin 100.000 yılı aşan uzun ve çeşitli bir geçmişi vardır. Araplar, Farslar, Türkler, Portekizliler ve Zanzibar halkı Umman’ın kültürünü ve tarihini şekillendirmiştir.

Tony, sen 20 yılı aşkın süredir Umman’da yaşıyorsun; seni ülkede tutan ne oldu?

TW: Kendi kültürümden çok farklı bir kültürde yaşama deneyimini ve bana sürekli ilgi çekici olanaklar sunan bir ülkeyi keşfetme fırsatını özellikle sevdim.

JBW: En son seyahat rehberin — The Land of Frankincense (Buhur Diyarı) — Umman’ın güneyindeki Dhofar Valiliği ile ülkenin beş UNESCO Dünya Mirası Alanı’ndan dördünü keşfediyor.

Bu bölgeyi Umman’daki diğer bölgelerden ayıran nedir ve neden bu kadar çok kültürel hazine Umman’ın güneyinde yer alıyor? Lütfen bize, yaz mevsiminde güney Umman’ı yemyeşil ve nispeten serin yapan musonlar hakkında bilgi ver.

TW: Musonun getirdiği yağmurun neredeyse saatli bir düzenle gelmesi, Dhofar’ı Arap Yarımadası’nda benzersiz kılıyor. Sahil dağları, kıyıdaki Dhofar’ın yerel iklimi üzerinde çift etkili bir rol oynar. Güneybatıdan gelen bulutlu muson rüzgarlarının etkisini engeller ve yoğunlaştırır; ayrıca dağların hemen kuzeyinde bulunan Rub Al Khali Çölü’nün sıcak ve kurutucu rüzgarlarına karşı bir bariyer görevi görür. Yarımadada başka yerlerde de yağmur yağar, ancak muson yağmurlarının neredeyse saatli bir düzende gelmesi, eski insanların hayvanları avlamak için hareketlerini planlamasına olanak tanır çünkü hayvanların nerede olacağını bilirlerdi.

Samharam, mükemmel bir doğal ticaret limanı içinde yer alan surlarla çevrili bir ticaret kasabası olarak gelişti.

Tarım ekimi ve hasadı da yağıştan faydalanacak şekilde planlanabiliyordu. Musonun ek avantajı ise, Arap Yarımadası’nın çoğunda sıcaklıklar 50° C’nin (122° F) üzerine çıkarken, Dhofar’da sıcaklıkların 20-30° C (68-86° F) arasında değişmesidir. En dikkat çekici olan ise, Arap Denizi’nde rüzgar yönünün kuzeydoğudan güneybatıya mevsimsel olarak öngörülebilir biçimde değişmesidir. Bu durum, uzun mesafeli deniz yolculuklarının öngörülebilir bir dönüş tarihi ile planlanmasına olanak sağlar. Benim düşünceme göre, bu ılıman iklim ile muson boyunca seyahat edebilme yeteneğinin birleşimi, insanların bugün keyfini çıkarabildiğimiz Dhofar’da bir kültürel temel geliştirmesini sağlamıştır.

Burada kıyı boyunca birkaç tarihî ticaret kasabası vardır; bunların öncüsü muhtemelen MÖ 3. yüzyıl ile MS 5. yüzyıl arasında gelişen Samharam’dır. Bu dönem, buhur ticaretinde büyümenin olduğu bir dönemdi ve Samharam, mükemmel bir doğal ticaret limanı içinde surlarla çevrili bir ticaret kasabası olarak gelişti. Roma ile Hindistan arasındaki doğrudan ticaret başlamadan önce kurulmuş ve bu ticaret büyüdükçe Samharam bundan faydalanmıştır.

JBW: Son kitabında öne çıkardığın Dhofar’daki bu siteler dışında, Umman’da ziyaretçilere önerebileceğin başka hangi antik alanlar var? Ayrıca, senin için özel anlam taşıyan, seni özellikle etkileyen bir antik ya da ortaçağ sitesi var mı? Varsa hangisi ve neden?

TW: Kitabım Dhofar’daki “Buhur Diyarı”na odaklansa da, kuzey Umman’da insan yapımı vaha kültürü ve eski bir bakır madenciliği medeniyetinin kalıntıları ile az bilinen birçok arkeolojik alan da vardır. Buraya gelen sıradan bir ziyaretçi için bu bölgenin tarihî kaleleri baskın tarihî anıtlardır; hatta birkaç düzine evden fazla nüfusu olan her yerleşimin bir tür sura sahip olduğunu söylemek doğru olur.

Daha ilginç olan ise, Umman’ın en az 2.500 yıl öncesine dayanan insan yapımı sulama kanalları olan aflaj sistemidir. Bu su sistemi, insanın çöl ikliminde gelişmesini sağlamış ve ayrıca yapımı iş gücü ve sermaye açısından çok yoğun olduğu için Umman’da kooperatif insan kültürünü doğrudan etkilemiştir.

Benim için ise belki de Umman’daki en etkileyici antik alan, “arı kovanı mezarları” olarak adlandırılan ve bu bölgede kuzeybatı Avrupa’daki “skep” arı kovanlarına benzerlikleri nedeniyle böyle anılan birkaç höyük mezardır. 1800 m (5906 ft) yükseklikte bir uçurumun kenarında yer alan bu mezar kümeleri MÖ 3500-2000 tarihine tarihlendirilmiştir. Uzakta alçak tepeler ve kum çölü manzarasına bakan olağanüstü konumları, büyük bir dramatik etki yaratır. Muhtemelen yapımcıları, bu mezarları inşa etmek ve ölülerini gömmek için böyle erişilmesi zor bir yer seçmişlerdir; ancak kendileri vadilerde yaşamış olmalılar.

JBW: Umman’da buhur ağacının önemi hakkında daha fazla bilgi almak isterim — nerede ve nasıl yetişir? Umman kültürü ve kimliğinde önemli bir unsur mudur?

TW: Buhur ağacı, yani Boswellia sacra, Umman’ın güneyindeki Dhofar Dağları’nda yetişir. Şaşırtıcı bir şekilde, bu ağaç bu dağların tamamında, Arap Denizi’ne doğru dik uçurumlarla bulutların kapladığı bölgelerden Rub Al Khali çölüne açılan kurak vadilere kadar yayılır. Bu dağlar Yemen’e kadar uzanır ve Boswellia sacranın doğal olarak yetiştiği tek yer burasıdır; başka hiçbir Boswellia türü bu dağlarda yetişmez.

Buhur ağacından elde edilen reçine, sıyrıldıktan ve havada kurutulduktan sonra, çoğu Umman evinde günlük olarak kullanılmaktadır.

Buhur ağacının kendisi Umman’da çok önemli değildir, ancak ağaçtan elde edilen reçine, sıyrıldıktan ve havada kurutulduktan sonra, çoğu Umman evinde günlük olarak kullanılır. En yaygın kullanım şekli, reçinenin bir ısı kaynağı üzerine konup duman çıkarılmasıdır. Dumanın kokusu taze, çam ve narenciye alt tonlarıyla birlikte gelir ve bu nedenle günlük kullanımda en çok hava temizleyici olarak tercih edilir. Buhur reçinesinin yakılması aynı zamanda kötü ruhlardan korunmaya inanılır; bu da birçok insan için evde ve hatta bazen arabada günlük kullanımının önemli bir nedeni olarak görülür.

Unutmamam gerekir ki, buhur yakmak Umman’da misafirperverliğin de önemli bir yönüdür; misafirlere buhur tütsüsü sunulur ve misafirler kendilerini bu dumanla kokulandırabilirler. Ayrıca, bu duman uçan böcekleri uzaklaştırır ki bu, muson yağmurlarından sonra oldukça işe yarar!

JBW: Son olarak, kendi sözlerinle, Umman’da en iyi şey nedir?

TW: Umman’ın tarihî yapıları sonsuz derecede ilginç olsa da, benim için ülkenin en iyi yanı, ziyaretçilere karşı sıcak ve misafirperver olan insanlarıdır.

JBW: Tony, Ancient History Encyclopedia adına yeni kitabın ve Umman hakkında benimle konuştuğun için çok teşekkür ederim. Araştırmalarında ve tabii ki Umman’da sana mutlu maceralar diliyoruz.

TW: Benim için de konuşmak bir zevkti, umarım sen de yakın zamanda Umman’ın keyfini çıkarma fırsatı bulursun.

Bay Tony Walsh, Umman hakkında yerel ve uluslararası medya ile Umman hükümeti yayınları için kapsamlı yazılar kaleme almıştır. 1986 yılından beri Arap Yarımadası’nda yaşamaktadır ve bu sürenin büyük bir kısmını Maskat’ta geçirmiştir. Başlangıçta Umman ve Suudi Arabistan’da perakende işletmelerini yönetirken, 1993 yılından itibaren turizm sektöründe de çalışmış ve Umman’ı Hürmüz Boğazı’ndan Yemen sınırına ve ötesine kadar keşfetmiştir. Arapçası haklı olarak “sokak Arapçası” olarak adlandırılabilir çünkü dilbilgisi ve yazmayı sınıfta öğrenmiş olsa da, dili ona sokaktaki insanlar öğretmiştir. Umman’daki UNESCO Dünya Mirası Alanları hakkında yazdığı kahve masası kitabı Walking through History: Oman’s World Heritage Sites (Tarihte Yürüyüş: Umman’ın Dünya Mirası Alanları), ülke genelinde yayılmış on üç farklı yeri kapsamaktadır. Walsh ayrıca Bradt yayınevinin Umman ve Maskat için hazırladığı seyahat rehberlerini yeniden yazmıştır. The Land of Frankincense (Buhur Diyarı), Walsh’ın son yayınladığı kitabıdır.