Ağan ve Ağar Han;
Ağan (Ān) – Türk, Altay ve Yakut mitolojisinde iki anlamı bulunur:
- Bir saygı sözcüğüdür. “Aan” biçimiyle Yakutça’da geçer. Ruhların, kutsal varlıkların, Tanrıların ve Tanrıçaların adlarının önünde bir saygı ifadesi olarak yer alır. Tıpkı “Hazreti (Hz.)” kelimesinin taşıdığı gibi bir anlamı bulunur. Ör: Aan Kubay Hotun (Ağan Kübey Hanım).
- Ayrıca dua anlamına da gelir. Yakarma, Tanrıya yalvarma demektir. Dua kavramı yeryüzündeki neredeyse bütün dinlerin özünde yer alan temel unsurlardan biridir. Sözcük, eski bir fal kitabı olanb “Irk Bitik”te de aynı anlamda kullanılmaktadır. Eski bir Türk Sözlüğü’nde, “Tövbe” şeklinde açıklanmıştır.
Etimoloji (Ağ/Ak) kökünden türemiştir. Ağmak, akmak, beyazlamak, ışımak, yükselmek, yukarı çıkmak veya aşağı inmek, yaratmak gibi anlamlar taşır. Örneğin, kız çocuklarına verilen bir ad olan Ağanbüke göğe doğru yükselen hanım, göğe doğru yükselen güzel demektir. Olasılıkla eski bir Tanrıça adı ile bağlantılıdır. Kuyrukluyıldız anlamı da bulunur. Ağduk ise kutsal manasına gelir. Ağ sözcüğünün kutsallık anlamı içerdiği açıktır.
Ağar Han – Türk, Altay ve Yakut mitolojilerinde Canlılar Tanrısı. Yeryüzündeki tüm sürecin işleyişinden, insanlardan ve diğer canlılardan sorumludur. “Ürüng Ar Toyon” ile aynı kişilik olduğu öne sürülür. Karsının adı Arıl Hatun’dur.
Arıl Hanım
Arıl Hanım – Türk ve Altay mitolojisinde Temizlik Tanrıçası. Ağar Han’ın karısıdır. Pek çok arı kovanı vardır ve arı aynı zamanda temizliği simgeler. Arı kovanlarına koruyucu ruhlar (İyeler) gönderir. Arı sözcüğü saf, temiz demektir.
Etimoloji (Ağ/Ak) kökünden türemiştir. Ağmak, akmak, beyazlamak, ışımak, yükselmek, yukarı çıkmak veya aşağı inmek, yaratmak gibi anlamlar taşır. Ağma kuyruklıyıldız, göktaşı anlamına gelir.