Karabasan – Türk halk kültüründe Kâbus ve buna neden olan varlık.
Karabasma (Garabasma) da denir.
Karabasanlar
Geceleri insanların üzerine çöken kötücül varlıklardır. Kâbuslara neden olurlar. Sözcük, genel anlamda ise insanların kötü şeyler görmesi demektir. Korkulu rüyâlardır.
Bazı yörelerde Karakura veya Kamos adlı bir varlığın neden olduğu düşünülür. Ağırbasma ifadesi de kullanılır. Karabasanlara kötü ruhların veya cinlerin neden olduğuna inanılır. Bu ruhlar bazen ölümcül olabilmektedir.
Bazen uykuda ölen insanların bu varlıkların öfkeleri dolayısıyla öldükleri düşünülür. Karabasmak fiili ile kullanıldığında kâbus görmek veya bu nedenle hastalanmak mânâsı verir. Moğolca Harah/Karah sözcüğü bakmak ve Harağah ise lânet anlamına gelir.
Karabasanların günümüzde bilimsel olarak Uyku Felci diye tabir edilen durumla örtüştüğü görülmektedir. Buna göre uykunun bazı evrelerinde uyanılması halinde uyuma doğal döngüsünü sürdürmekte ve bilinç tam olarak açık olsa bile beden kımıldayamamaktadır. Bu durumda çeşitli sanrılarda görülebilmektedir.
Karabastı
Karabastı – Türk halk inancında, gerçek sanılan kötü görüntü ve korkulu halüsinasyonlara verilen addır. Karabasu olarak da söylenir. Gerçekmiş gibi algılanan kötü rüyâlardır. Karabasanın neden olduğu hastalığa da Karabastı denir. Hayâlet görmeyi tanımlamak için de bu tabir kullanılır. Bazen de doğum yapan kadının ölmesi Karabastı’ya bağlanır. Azerice de “hayâlet” sözcüğünün karşılığı “Karabasma”dır.
Karav
Karav – Türk ve Çuvaş halk inancında kâbus cinidir. Kâbuslara neden olan ve bunun sonucunda hezeyan ve psikolojik bozukluklar ortaya çıkaran kötücül varlıktır. Sözcük, korku ve kötülük anlamları içerir. Karamak sözcüğü kötülemek, hor görmek anlamlarını barındırır. Karağ sözcüğü kimi yörelerde ise kâbus anlamında kullanılır. Karağı da ışığın az olduğu yerlerde görememe (ala körlük) hastalığını ifâde eder. Moğolcada Karağ (Harağ) lânetlemek anlamı içerir.
Karakura
Karakura – Acıklı, kötücül bir ruhun adı. Bazı inanışlara göre yeni doğum yapmış lohusa kadınları korkutan ve ciğerlerini alıp götürdüğüne inanılan ruh, hayali yaratık.
İnsanlara korkulu kâbusları ve karabasanları gönderen odur. Adıyla çocuklar korkutulur. Bir başka görüşe göre biçimsiz (şekilsiz) düşünülen bir varlıktır. Eski çağlarda insanları uykuda yakalayıp korkuturmuş. Sonra nefes almalarını engelleyerek ses çıkarmalarını önler, ciğerlerini alıp götürürmüş. Bu varlıklar kedi gibi hafiften ve sâkin sâkin gezen canlı biçiminde betimleniyordu.
Erzurum ve Erzincan yöresindeki inanışlara göre bu tabiatüstü güç, albastı gibi lohusalara musallat olan, onları korkutarak, ciğerlerini söküp götüren bir varlıktır. Konya civarında anlatıldığına göre, bu ruh, keçiye benzeyen fakat kedi büyüklüğünde olan, insanların üstüne çökerek onları boğmaya çalışan bir yaratık şeklinde düşünülür.
Gün ışığından korkar, güneş doğunca kımıldayamaz; ancak o zaman yakalanabilir. Ona yemin ettirdikten sonra köle gibi kullanmak mümkün olurmuş. Karakura yatağında ekmek kırıntısı olan insanları da çok severmiş. Böyle yataklarda uyuyanlar karakura tarafından bastırılır, kâbus görür, sıkıntı çekerlermiş. Ayrıca bu yaratık Sivas yöresinde “Elkişave” olarak da adlandırılır. Sivas’ta da bu hikâye aynen bu şekilde anlatılır.
Kâbuslar
Kâbus – Genel olarak uyurken kişiye güçlü bir duygusal rahatsızlık veren rüyâlardır. Hayâlet, canavar, cadı, vahşî hayvan gibi korku ve terör ögeleri içerebilirler. Acı çekme, düşme, boğulma ve ölme de sık rastlanan kâbuslardandır. Yüksek ateş gibi fizyolojik nedenlerden olabilecekleri gibi, kâbusu görenin hayatındaki beklenmedik bir stres ya da ruhsal sarsıntı gibi psikolojik nedenleri de olabilir. Kimi zaman nedensiz yere görüldükleri de olabilir. Bazen kâbuslar o kadar etkili olur ki, uyuyan kişiyi halen yaşadığı duyguları taşır bir halde uyandırır ve kişi uzun bir süre etkisinden kurtulamaz.
Arada bir kâbus görmek normal olarak kabul edilmektedir. Ama sürekli kâbus görme durumu daha önemli bir sorunun habercisi olabilir, kişinin uyku düzenini bozabilir ve sağlığını etkileyebilir.
notlar:
Kaynakça:
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt
