Akça Han Mitolojisi ve Ağca Bey Efsanesi;
Akça Han
Türk, Anadolu ve Altay mitolojilerinde adı geçen söylencesel hakan.
Ak Han veya Ağ Han da denilir. (Ak Ata ile karışmaması için Akça Han biçimi tercih edilebilir.) İyiliği temsil eder.İnsanlığı korumakla görevlidir. Ak Dağ’da yaşar. Ak bir atı vardır. Dokuz memleketi (kıtayı) idare eder. Soylu olan insanları ve hakanları simgeler. İnsanlığı korumakla görevlidir. Aksoylu tabiri bu anlamda kullanılan bir sözcüktür. Anadolu’da kızı sularda boğulan Ağca Bey adlı kişinin söylenceleri anlatılır. Bu kişinin Akça Han ile aynı kişi olma ihtimali yüksektir çünkü motifler birebir örtüşmektedir. Ak Ata ile karıştırılmamalıdır. Yine de pek çok metinde Akça Han, Ak Ata ile özdeşleştirilmektedir. Karşıtı Kara Han’dır.
Ağca Bey Efsânesi
Ağca Bey yazlarını Akdağ (Ağ/Ak Kayalar) yaylalarında geçirir.
Çok istediği halde bir erkek çocuğu olmamıştır.
Çok güzel olan tek kızının isteyeni çoktur fakat Ağca Bey kimseyi kızına layık görmez ve bakar ki kızını beylerden kurtarmanın yolu yoktur onu erkek kılığına sokar.
Cirit, güreş, at koşturmada erkekleri geçer. Bahar gelince günün birinde sürülerini Akdağa çıkaran bir çoban herkesin uykuya daldığı dolunaylı bir gecede kavalını öyle bir üflerki, kız sese uyanır. Sese doğru gider ve görünce çobana sevdalanır ama atına atlayıp gider. Çoban il il gezer ama kızı bulamaz. Ertesi yıl yine Akdağ’a gelir. Kız Çobanın kavalını duyar duymaz atına atlayıp kaval sesine doğru gider ve çobanın yanına varır.
Yıllarca bu böyle devam ederken fırtınalı bir günde kavalın sesini duyar atına atlayıp sese doğru gider ama ses her defasında değişik yerden gelmektedir. Rüzgârın oyunundan şaşıran kız atını bir sağa bir sola sürer. Kaval sesi gitgide uzaklaşmaktadır. Kız deliye döner ve Akdağın tepesine yönelir. Bir uçuruma geldiğinin farkına varmadan aşağıya Ak Irmağa (veya Ak Göle) düşer. Çoban da yiter gider, bir daha kimse ondan haber alamaz.
Bu efsâne Anadolu’da farklı biçimlerde, bazı isim farklılıklarıyla değişik yörelerde anlatılmaktadır.
Arığ Hanım
Arığ Hanım – Akça Han’ın karısıdır.
Temizliği, namusu ve iffeti simgeler. Beyaz giysileri vardır. Arıl Hanım ile karıştırılmamalıdır. Arı, saf, temiz demektir. Moğolcada da Arıhun/Arığun sözcüğü saflık anlamına gelmektedir.
Etimoloji
(Ağ/Ak) kökünden türemiştir. Ağmak, akmak, beyazlamak, ışımak, yükselmek, yukarı çıkmak veya aşağı inmek, yaratmak gibi anlamlar taşır. Kirlenmemişlik, eldeğmemişlik ve günahsızlık mecazen anlamın içeriğinde yer alır.
- Basamum: Arap Mitolojisinde Şifa Tanrısı
- Abezethibou: Gnostik Mitolojinin Karanlık Tanrısı
- Ixtab: Ölümün Kutsal İncisi
- Akhenaton, Yom Kippur ve Yahudi Namazı
- Taht-ı Süleyman ve Hz. Süleyman’ın Cinleri Hapsettiği Yer
