Kam Nedir ve Ne Anlama Gelir;
Türk, Altay ve Moğol halk kültüründe büyücü din adamı, Şaman. Gam veya Ham olarak da söylenir. İlkel topluluklarda doğaüstü güçlerle iletişime geçebilen din adamı.
Kamların toplumsal konumu
Ruhlarla irtibat kurabilir. Dualarıyla hastaları sağaltabilir ve törenlerle kötü ruhları kovabilir. Aynı zamanda büyücü ve hekimdir. Değişik ritüelleri yerine getirir.
Tanrı ilk şamanı yarattığında onun evinin önüne sekiz dallı bir ağaç dikmiştir. Bu nedenle her şaman kendisini temsil eden bir ağaç diker. Bu ağaca “Turuğ” adı verilir. İlerleyen zamanlarda Ayığ Han üç şaman göndermiş ve bunların çadırlarının önüne de yine birer tane ağaç dikmiştir. Rivâyete göre Tanrı Ülgen ilk şamana “Senin adın bundan böyle Kam olacak” diyerek adını vermiştir.
Gök Tanrı tarafından bu göreve getirildiğine ve üstün güçlerle donatıldığına ve ruhlarâlemi ile insanlar arasında aracı olduğuna, bazı gizli bilgiler taşıdığına inanılır. Şaman kendi özel yöntemiyle ulaştığı coşa (vecd) yâni kendinden geçme halinde, ruhunun göklere yükselmek, yeraltına inmek ve oralarda dolaşmak gibi yetenekleri bulunur. Coşku halinde ruhlarla iletişim kurar. Bu coşkuya ulaşabilmek için müzik ve ritim büyük öneme sahiptir. Dans ederek kendinden geçer. Maddi dünya ile olan bağlar zihnen kopar.
Bu aslında bir çeşit delilik halidir. Bütün kamların çok derin sezgileri, geniş düş güçleri vardır. Derin bir coşkunluğa kapılarak kendinden geçer. Gökleri ve uzayı, yeraltı dünyasını gezdiğine, ruhları gördüğüne, bütün gizli âlemleri dolaştığına inanılır. Şaman ruhları egemenliği altına alarak, ölüler, doğa ruhları ve şeytanlarla ilişki kurar.
Şaman, gerektiğinde yardımcı ruhları dünyanın her yanına dağılmış olsalar bile olsalar çağırabilir. Bu çağrıyı davul veya tefini çalarak yapar. Şamanizmde tanrı-doğa-insan arasında sürüp giden ve hiç kopmayan bir bağlantının bulunduğu öngörülür. Şamanlar için sıfat olarak Toyun (Toyon) “Efendi, Sâhip” tabiri kullanılır.
Bazı Macar kavimlerinde Gam sözcüğü falcı, kâhin anlamında kullanılır. Şamanların koruyucu ruhlarına Kamortan denmesi de burada değinilmesi gereken bir konudur. Moğollara göre Ergil Buga (veya diğer adıyla Holongoto) şamanlığın dokuz derecesine ait gelenekleri kurmuş ve emrine 99 erkek, 99 kadın şaman alarak Sayan dağlarına çekilmiştir.
Kamlamak veya Kammak fiili şamanlık yapmak ve/veya şaman ayini yapmak demektir. Şamanın davul ve def çalarak coşkuya kapılması ve kendinden geçmesi sonucu farklı âlemlere yolculuklar yaptığına inanılır. Şaman ayinlerinin hemen her kabîlede farklı kuralları vardır.
Ruhlar âlemi ile iletişim, gelecekten haber verme, insan ömrünün çok ötesindeki geçmişi anlatma bu ayinde tanık olunabilecek durumlardır. Örneğin “Kamıyak” fal demektir ve kamlama ile alâkalı olarak ortaya çıkmıştır. Bazen Türk kültüründe din adamları iki isimle (iki sınıf halinde anılır): Nom ve Kam.
Bazı kaynaklarda Nomların Kamları bilgileriyle mağlup ettiklerinden bahsedilir. İki tür kam bulunur.
- Akkam (Aktoyun): İyi Ruhlarla iletişime geçen şaman.
- Karakam (Karatoyun): Kötü Ruhlarla iletişime geçen şaman.
Otagan veya Otağan
(Moğollarda Utagan veya Udagan) da Türk-Moğol kültüründe daha çok kadın şamanlara verilen addır. Ota (ilaç), otamak (ilaçla tedâvi etmek) gibi kelimelerle aynı kökten gelir. Utağan, Yatağan kelimeleri Dölyatağı demektir. Od/Ot (ateş), Utmak (kazanmak) sözcükleri ile ilgili olma ihtimali vardır.
Otamak (Ota: Bitkisel İlaç; Otaman: Eczacı) sözünden geldiği kadar Od yâni yâni ateş sözüyle de bağlantılıdır ki, ateş ile tedâvi etmek demektir. Bazı Türk boylarında “kam” anlamında kullanılan
Camanbay (Caman-Bay) (Yaman-bay/Jaman-bay) sözcüğünün Şaman kelimesi ile benzerliği de ayrıca dikkate değerdir. Çuvaşlarda büyücü halk hekimlerine Tuhatmış adı verilir.
Erek Han, Türk ve Altay mitolojisinde söylencesel şamandır. Ülgen’in kızlarından biriyle evlenmiştir. Son derece güçlü ve sıra dışı yetenekleri vardır. Sözcük Amaç, hedef bildirir. Güçlülük anlamı da bulunur. Moğolcada Ereh, aramak; Eregtey ise erkek anlamına gelir. Moğol, Mançu ve Türk dillerinde er kökü erkek anlamına gelen çeşitli sözcükleri türetmiştir.
Kamhan
Kamhan – Türk ve Altay mitolojisinde söylencesel hakandır. Kamgan veya Gamhan da denir. Bayındır Han’ın atasıdır. Aynı zamanda güçlü bir kamdır. Türklerde eski dönemlerde hanlar aynı zamanda toplumun başındaki kam olarak da yer alırlar.1 Kam sözcüğü Türkçede şaman demektir.
Porhan
Porhan – Türk ve Altay mitolojisinde şaman anlamına gelir. Şamanların en güçlü olanlarıdır. Porkan da denir. Ruhlar âlemiyle iletişime geçebilen kişi. İlkel din adamı. Kara Çor, Sarı Çor, Ak Çor gibi değişik türlerdeki cinlerle iletişime geçebilirler.
Hattâ onların hanlarıyla konuşurlar. Sözcük Farsça Peri kelimesinden türeyen Perihan ile bağlantılı gösterilse de, aslında Bur Han, Bura Han gibi Türkçe kökenli sözcüklerden gelmektedir. bura/burçın (geyik), burcu (parfüm) sözleriyle kökteştir. Tunguz ve Mançu dillerinde Borkan renklilik ifâde eder ki, şamanların rengârenk giysilerini çağrıştırmaktadır.
Abdülkadir İnan’a göre Porhan sözcüğü “Burhan” (şaman ruhu) sözcüğünün farklı bir söyleyiş biçimidir ve Fars kültürünün etkisiyle Perihan şekline dönüşmüştür.
Coşa
Coşa – Şamanın kendinden geçmesidir. Vecd, trans hali. Şamanların, evliyaların yaşayabileceği bir deneyimdir. Maddi dünya ile olan bağlar kopar. Deliliğin geçici bir türü olarak dâhi görülebilir. Müzik ve ritim ile sağlanır.
Bazen de tefekkür ve odaklanma sonucu bu kendinden geçme meydana gelir. Tanrısal ve metafizik bir sarhoşluk olarak da düşünülür. Bu nedenle tasavvufta esri (sarhoşluk) kavramı mecâzi bir anlama sahiptir. Coşku halinde olanların anlattıkları veya anlatmak istedikleri şeyler mecazlarla ve simgelerle doludur.
Derin anlamları vardır. Coşkuya gelme kavramı Şamanist inançlarda olduğu kadar tasavvufla bağlantılı pek çok anlayışta da mevcuttur. Sözcük, coşmak fiilinin çekimli halidir. Coşku sözcüğü ile aynı kökten gelir.
Menerik
Menerik – Yakut Türklerinde şamanlığa yeteneği olan kişilerde görülen ve kolaylıkla vecde erişmeyi sağlayan sinirsel hastalığa denir. Altay halklarına göre Şamanlık, ailede soydan gelen ve özellikle çocukluk çağında sara nöbetleriyle gelen bir hastalık sayılır. Gerçekten, birçok örnek Şamanlık yeteneğinin hastalıktan kaynaklandığını göstermektedir.
Turuğ
Turuğ – Türk ve Moğol şamanizminde Şaman Ağacı. Moğollar Toruğ derler. Tanrı ilk şamanı yarattığında onun evinin önüne sekiz dallı bir ağaç dikmiştir. Bu nedenle her şaman kendisini temsil eden bir ağaç diker. Bu ağaca “Turuğ” adı verilir. Turuğ, kelime anlamı olarak dayanıklı, yerinde duran, ölümsüz demektir. Tör/Törü/Türe/Törö/Turo/Turu sözcükleri Moğolcada da emir, düzen ve bunun yanında evlilik ve doğum anlamlarını bünyesinde barındırır.
Emegey
Emegey – Altay şamanizminde ve halk inancında şaman ruhudur. Emeget veya Emeket de denir. Şamanın varlığında kök salar. Kel ve parmak kadardır.
Bu ruh olmadan şaman olunamaz. Şamana yol gösterir. Şaman öldüğünde kuş görüntüsünde dışarı çıkar. Şamanın mezarının yanında veya üstünde büyüyen ağacının üzerinde mezarın saygınlığını ve temizliğini korur. Emege/Emegen büyükanne ve yaşlı kadın demektir. Tunguzlarda koruycu ruhlara verilen Amaka adıyla da bağlantılıdır. Teleğüt Türkleri ise bu ruha Emegen adı verirler.
Keltegey
Keltegey – Altay şamanizminde Kam’ın (şamanın) koruyucu ruhudur. Keleni olarak da söylenir. Şaman kaçan ruhları geri getirmesi için Keleni’yi gönderir. Ama o her zaman şamanı dinlemez.
Bir söylentiye göre göklerden yere inen bulutlar ile insanoğlunun birleşmesinden türemişlerdir. Sembolü hilaldir. Görünüşleri gülünç ve peltek dillidirler. Kekemelik yaparlar. Çok kıskançtırlar. Her iki ayağı da topaldır. Sözcük, dayanıklılık, büyüme gibi anlamlar ifâde eder. Moğolca Helhe/Kelkiye sözcüğü iletişim kurmak demektir.
Kamlamak (Kammak)
Kamlamak – Şamanlık Yapmak. Şaman âyini yapmak. Şamanın davul ve def çalarak coşkuya kapılması ve kendinden geçmesi sonucu farklı âlemlere yolculuklar yaptığına inanılır. Şaman ayinlerinin hemen her kabîlede farklı kuralları vardır. Ruhlar âlemi ile iletişim, gelecekten haber verme, insan ömrünün çok ötesindeki geçmişi anlatma bu ayinde tanık olunabilecek durumlardır.
Örneğin “Kamıyak” fal demektir ve kamlama ile alâkalı olarak ortaya çıkmıştır. Kamamak fiili, bir şeyi kapatmak, kilitlemek demektir ki ruhların ele geçirilmesiyle alâkalı olabilir. Kamanmak ise bunalmak demektir.
Etimoloji
(Kam/Gam) kökünden türemiştir. Göz alıcılık, anlamını içerir. Kamaşmak kelimesiyle bağı vardır. Kamamak fiili, bir şeyi kapatmak, kilitlemek demektir ki ruhların ele geçirilmesiyle alâkalı olabilir. Kamanmak ise bunalmak demektir. Moğolca hamah toplanmak demektir ki, şaman ayini çoğu zaman insanların toplanmasını, bir araya gelmesini sağlar. Yine Moğolca, Türkçe ve Tunguzcada Kam/Kama kökü topluluk, toplanmak, bir araya gelmek, bir arada olma anlamı3 taşıyan kelimelerin türediği bir köktür. Eski Tunguzcada Kum ruh mânâsı taşır. Moğolcada Keme/Heme kehânette bulunmayı ifâde eder. Eski Altaycada ise yürümek manasını içerir.
