Luviler ve Luvi Dini ve Mitolojileri
Luviler, Antik Anadolu’nun önemli medeniyetlerinden biridir. MÖ 2. bin yılın başlarından itibaren Anadolu’nun batısında, bugünkü Konya ve Afyonkarahisar yörelerinde yaşadığı düşünülmektedir. Luviler, Hititler ve Asurlular gibi diğer Anadolu medeniyetleriyle de karşılıklı etkileşim içindeydi.
Luvilerin dini inançları, bilinen en eski yazılı belgelerden biri olan Kizzuwatna’da bulunan “Puduhepa Tabletleri” gibi yazılı kaynaklar sayesinde günümüze kadar ulaşmıştır. Luvilerin dinlerinde, yerel tanrılar yanı sıra tanrıçalar da önemli bir yer tutmaktaydı.
Luvilerin dini inançlarındaki en önemli unsur, kutsal alanlara ve özellikle de dağlara olan saygıydı. Luviler, dağların tanrıların yaşadığı yerler olduğuna inanıyorlardı ve bu nedenle dağlar, onlar için kutsal yerlerdi. Bu nedenle, Luvilerin dini ritüelleri genellikle dağlarda gerçekleştirilirdi.
Luvilerin dini inançları, Hititler ve diğer Anadolu medeniyetleriyle benzerlik göstermektedir. Özellikle de Hititlerle benzerlikleri, Luvilerin Hitit İmparatorluğu’na bağlı oldukları dönemde daha da belirgindir. Ancak Luvilerin dini inançları, daha önceki dönemlerdeki Hatti ve Hurri medeniyetleriyle de etkileşim içindeydi.
Luvi dini , Küçük Asya’nın Hint -Avrupalı bir halkı olan Luviler Tunç Çağı’ndan erken Roma imparatorluğuna kadar tespit edilebilen dini ve mitolojik inançları ve uygulamalarıydı . Her dönemde güçlü bir şekilde dış etkilerden etkilenmiş ve komşu kültürlerden, özellikle de Suriye ve Hurri dininden net bir şekilde ayırmak mümkün değildir . Luvi dinindeki Hint-Avrupa unsuru, komşu Hitit dinindekinden daha güçlüydü .
Luvilerin dini inançları, Anadolu’daki diğer medeniyetlerin dinlerine benzer bir şekilde, doğaya saygı ve doğa olaylarının tanrısal güçlerle ilişkilendirilmesi gibi unsurları içermektedir. Luvilerin dini inançları, bugün bile Anadolu’nun yerel inançlarına etki etmektedir.
Tunç Çağı
Luvilere dair en eski kanıtlar , bazı insanların teoforik isimler de dahil olmak üzere açıkça Luvi isimleri taşıdığı Kaneš Karum’daki (yaklaşık MÖ 1900) Tüccarların Eski Asur arşivinden gelmektedir . Bunlar, Šanta ve Runtiya’ya bu dönemde tanrı olarak tapıldığını gösteriyor.
Hitit metinlerinde, Luvi dilinden parçalar genellikle yağmur yağdırmak veya hastaları iyileştirmek amacıyla yapılan büyü ritüellerinde görülür. Bunlar tanrıça Kamrusepa’ya önemli bir rol verir . Bununla birlikte, Ḫubišna’lı Ḫuwaššanna (modern Ereğli , Konya ) gibi yerel kültler de onaylanmıştır . Sakarya Nehri bölgesinde olduğu düşünülen istanuva şehrinin panteonu , Luvi dini bölgesine aittir.
Demir Çağı
Luvi hükümdarları ve tüccarları, MÖ 11. yüzyıldan itibaren Demir Çağı Luvilerinin dini hakkında zengin kanıtlar sağlayan birkaç yazıt bırakmışlardır. Bunlar arasında Hitit kaya kabartmaları tarzında heykel veya kaya kabartmaları şeklinde tanrı tasvirleri yer almaktadır. Özellikle Melid’den, 10. yüzyılın özellikle dindar bir kralı tarafından yaratılan birçok resim bilinmektedir. Kabartmalar, kralın bir dizi tanrının önünde içki içtiğini gösteriyor. Bunlardan biri ayrıca Hitit mitini Illuyanka’yı ve Yunan mitini Typhon’u hatırlatan hava tanrısının yılan benzeri bir iblisle savaşının bir görüntüsünü tasvir ediyor .
Klasik Anadolu
Başta Kilikya ve uyardı olmak üzere eski Anadolu’dan teoforik kişisel adların kanıtlarına göre , Luvi dini Roma dönemine kadar varlığını sürdürdü. Sandan kültü , Herakles ile özdeşleştirildiği Tarsus’ta kanıtlanmıştır . Luvilerin yakın akrabaları olan Likyalılar ve Karyalıların dininde de benzer izler, ancak belirgin farklılıklarla birlikte görülmektedir .
tanrılar
Luvi panteonu zamanla değişti. Tarhunt, Tiwad, Arma, Runtiya ve Šanta , her zaman tapınılan tipik Luvi tanrıları olarak gösterilebilir (Suriyeli Babama da muhtemelen bu gruba aittir). Suriye ve Babil etkilerini içeren Hurri unsuru, daha sonra Iya, Hipatu , Šaruma , Alanzu ve Šauska gibi tanrılarla görünür hale gelir . Hitit dininin aksine, Luviler Hatti dini tarafından önemli ölçüde etkilenmediler . Demir Çağı’nda Babil dininin doğrudan etkisi de vardı (örneğin Marutika =Marduk ) ve Arami dini (Pahalat = Balat /Baltis), özellikle tanrıların tasvir edildiği şekilde.
Luvi tanrıları
Tarhunz / Tarhunt (Nominative: Tarḫunz, Tarhunzas) Luvilerin hava tanrısı ve baş tanrısıydı. HititTarhunna ve HurriTesshub’un aksine , arabasını boğalar değil atlar çekiyordu. Tarhunza’yı üzüm salkımları ve başaklarla gösteren Geç Luvi tasvirlerinde olduğu gibi, genellikle hava tanrısı bir bereket tanrısının açık özelliklerini alır.
Lakaplarından biri olan piḫaššašši (“yıldırım“),bir zamanlar Hitit imparatorluğunun başkenti olan Tarḫuntašša’da özellikle saygı görüyordu. Tarḫunt piḫaššašši, Kral Muwatalli II’nin kişisel koruyucu tanrısı olarak bile seçildi. Yunan kanatlı atı Pegasus‘un Zeus’un yıldırımını taşıyan , adını bu Luvi sıfatından alır.
Geç Luvi metinlerine göre Tarhunz, krala kraliyet gücü, cesaret vermiş ve savaşta onun önünde yürümüştür. Zaferler ve fetihler getirdi. Lanet formüllerinde Tarhunz’dan “düşmanlarını baltasıyla ezmesi” istenir. Sık sık “Göklerin Tarhunz’u” olarak anılır. En önemli kült merkezi , bir tarikatın Tunç Çağı’na kadar uzandığı Halep’ti . Hitit kralı I. Suppiluliuma, oğlu Telipinu’yu Halep’in rahibi ve kralı olarak atamıştı .
“Bağ Tarhunzası” ( Tarhunzas Tuwarsas ) olarak Tabal’da ona tapılırdı .
Tuwanuwa Kralı Warpalawas,İvrizkabartmasında onu başakları ve üzüm salkımlarıyla resmetmiştir . Kabartmanın yanında, hava tanrısının bereket yönünün altını çizen doğal bir kaynak vardır. Tahıl ve şarap yetiştirmesi ümidiyle kendisine kurban olarak inekler ve koyunlar sunulurdu.
Geç dönem Luvi kabartmalarında Tarhunza, kısa etekli ve miğferli sakallı bir tanrı olarak tasvir edilmiştir. Sağ elinde bir balta veya çekiç, sol elinde ise bir demet şimşek vardır. Genellikle Halep Hava durumu tanrısı gibi bir boğanın üzerinde dururken gösterilir .
Arslantepe’de bulunan Geç Luvi yazıtları , adlarından başka hiçbir şeyin bilinmediği yerel hava tanrılarına da işaret etmektedir.
YANLIŞ (Nom.: Tiwaz) Güneş tanrısıydı. Luvilerin Hitit Güneş tanrıçası Arinna gibi bir dişi güneş tanrısı yoktu . Tiwad’ın sıfatlarından biri tati (“baba”) idi. Merhum Luvi kralıKendilerinden nefret etmiyorlar (“Tiwad’ın Sevgilisi”) ondan “Göklerin Tiwad’ı” olarak bahsetmiştir.
Kamruship, Tiwad’ın karısı ve koruyucu tanrı Runtiya’nın annesiydi. Sihir ritüellerinde önemli bir rol oynadı. Geç Luvi kaynaklarında tasdik edilmemiştir.
silah ay tanrısıydı ve çok sayıda teoforik kişisel isimde geçiyor (örneğin Armaziti, “Arma Adamı”), onun popüler bir tanrı olduğunu düşündürüyor. Demir Çağı’nda Harran’ın ay tanrısı [ de ] ile tamamen birleştive yazıtlarda silah ” olarak anılır. Miğferinde hilal bulunan kanatlı ve sakallı bir tanrı olarak tasvir edilmiştir. Adı Luvi hiyeroglifleriyle bir lunette ile yazılmıştır. Lanet tabletlerinde ondan kurbanı “boynuzuyla” “mızraklaması” istenir.
Runtiya bir koruyucu tanrıydı. Hayvanı geyikti ve adı geyik boynuzlu hiyerogliflerle yazılmıştı. Geç Luvi metinlerinde, vahşi doğayla bağlantılıdır ve bir av tanrısı olarak hizmet eder. Ok ve yayla donanmış, bir geyiğin üzerinde duran bir tanrı olarak tasvir edilmiştir. Ortağı , Kummuh’ta Kubaba ile özdeşleştirilen tanrıça Ala’dır .
Shanta / Noel Baba , Geç Luvi metinlerinde Nikarawa gibi karanlık Marwainzi ile birlikte adlandırılan ölüm getiren bir tanrıydıBu büyük ölçüde bilinmeyen tanrı, lanetlerde bir düşmanı köpeklerine beslemesi veya düşmanı kendisi yemesi için çağrıldı. Šanta , Tunç Çağı’nda Babil tanrısı Marduk ile özdeşleştirildiKültü, Sandan-Herakles ile özdeşleştirildiği klasik antik çağa kadar Kilikya Tarsos’ta varlığını sürdürdü.
Kader tanrıçası Birinci ve veba tanrısı Iyari, Geç Luvi adlarında yalnızca dolaylı olarak tasdik edilir. Tunç Çağı’nda ilki Gulza olarak biliniyordu.
Başka yerden benimsenen tanrılar
Aptal , Geç Luvi panteonunun en önemli tanrıçalarından biriydi. Nitelikleri bir ayna ve bir nardı . Ortağı Karhuha’ydı . Başlangıçta Kargamış’ın sivil tanrıçasıydı , ancak Demir Çağı’nda kültü tüm Anadolu’ya yayıldı ve Lidyalılar tarafından Kufaws/Kubaba olarak benimsendi Soğuk tanrıçası Kibele’nin Kubaba’dan gelip gelmediği belirsizliğini koruyor .
Karkamış’ın merhum Luvi kralı onu “Karkamış’ın büyük kraliçesi Kupapa” olarak anmıştı. Lanetlerde Kupapa’dan düşmana arkadan saldırması veya hasami tazısını üzerlerine salması istenir
Hipatu veya Hiputa, Hurro-Suriye tanrıçası Ḫepat’ın Geç Luvi adıydı . Hitit kaynaklarına göre oğlu Saruma (Hurrian Şarrum ) ile birlikte bir dağın üzerinde duran tahtına oturmuş bir tanrıça olarak tasvir edilmiştir . İkincisi, Hitit metinlerine göre genellikle kız kardeşi olan Alanzu ile anılır. Tarhunz ile birlikte savaşta generalin önüne geçer ve “düşmanın zaferini kazanır.” Onun sıfatı “dağ kralı” dır.
Sauska , Melid’deki Geç Luvi kabartmasındaiki kuşun üzerinde duran baltalı kanatlı bir tanrıça olarak tasvir edilmiştir.
Kumara , Matili ve şarap tanrısı Tipariya ile birlikte tapılan bir tahıl tanrıçasıydı. Hurri tanrısı Kumarbi ile akrabadır.
Sonuç olarak, Luvilerin dini inançları, Anadolu’nun en eski dinlerinden biridir ve diğer Anadolu medeniyetlerinin dinleriyle benzerlikler göstermektedir. Luvilerin dini inançları, dağlara ve doğaya olan saygı gibi unsurları içermekteydi ve günümüzde hala Anadolu’nun yerel inanç sistemlerini etkilemektedir.
