Toplak İyesi ve Togun Han;
Togun Han – Süslemeci Tanrısı. Bezekçi ve Gümüşçülerin Tanrısıdır.
Toplak İyesi – Türk, Tatar ve Altay halk inancında câminin koruyucu ruhu. Toplağ İyesi de denir.
Mescid İyesi olarak da bilinir.
Özellikleri
İslam inancıyla birlikte yerleşmiştir. Daha sonra ise İslama aykırı olduğu düşüncesiyle her câminin bir meleği olduğu söylenip İye kavramı yerine melek tercih edilmiş.
Daha sonra da bütünüyle terkedilmiştir bu inanç. Ancak sınırlı da olsa bazı yörelerde geçerliliğini sürdürmektedir.
Bu yaratık daha çok şakacı biri olarak anılır; câmi kapılarını açar kapatır, ayakkabıları gizler, namaz kılan kimsenin seccade ucundan çeker fakat insanlara zarar vermez. Tersine camiyi kötü ruhlardan korur. Onun yakında olduğunun farkına varınca, sadece bildiğin duaları okumak gerekir. Bazı insanlar bu mitolojik varlığı, eline değnek alan, başında sarığı olan beyaz giysili bir câmi ihtiyarı olarak “gördüklerini” söylerler.
Halk kültüründe Arapça toplanmak kökünden gelen Câmi kelimesi karşılığında Toplak sözcüğü kullanılmıştır. Türk kültüründe İslâmın ilk yıllarında İslâmi terminolojiyi halk anlayışı Türkçeleştirmiştir. Örneğin aşağıdaki tabirler tamamen halk kültürü içerisinde kendiliğinden türemiştir.
- Toplak: Cami. Toplanılan yer anlamında.
- Anak: Mescid. Allah(c.c)’ın adının anıldığı yer anlamında.
- Komaltı: Namaz. Koymak, başı yere koymak anlamında.
- Komaltmak: Namaz Kılmak. Koymak, başı yere koymak anlamında.
- Yükünmek: Secde etmek, namaz kılmak.
- Baçağ: Oruç. Dinsel amaçlı olarak yemekten uzak durmak.
- Yunup: Abdest. Yunmak kökünden gelir.
- Ünlen: Müezzin. Ünlemek kökünden gelir.
- Kümbet: Türbe. Küm kökünden, gömülen ve yuvarlak yer anlamında.
- Tezginç: Tavaf. Kutsal bir mekânın, özellikle Kâbe’nin etrafında dönme.