Pomo mitolojisi Pomo halkı tarafından kabul görmüş mitolojidir.
Coyote (‘Kunula’) ve Cougar, oğullarının bir spor oyunu oynamasını sağlar. Coyote’un çocuklarının çoğu öldü. Coyote’un oğullarından son ikisi bir topun peşinden bir tatlı evine girdi ve sakini Güneş (bir ruh varlığı) tarafından öldürüldü.
Daha sonra hile ve ısrarla Coyote iki oğlunun cesetlerini bir çantada aldı. Karanlıkta görmekte zorlandığı için coyote çantayı ikiye böldü ve oğlunun iki bedeni ışığı yarattı ve göklerde fiziksel güneş ve ay oldu.
Bir başka “Yaratılış” efsanesi, Coyote ve Lizard’ın (“Hatanutal”) California, Upper Lake yakınlarındaki bir tatlı evindeymiş olmasıdır .
Coyote, söğüt ve kızılcık sopaları ayırdı, boyadı ve toprağa dik bir şekilde yerleştirdi. Çubuklar el yerine pençelerle insana dönüştü. Coyote daha sonra etraflarına biraz kenevir koydu. Kenevir, insanların üzerine atlayan pire haline geldi. Kertenkele, insanların daha yararlı olabilmeleri için parmaklı ellere ihtiyaç duyduklarını ve Coyote bunun için güreşmelerini önerdi. Coyote ve Lizard güreşti. Kertenkele güreş maçını kazandı ve böylece Kertenkele’nin önerdiği gibi insanlara parmak ve dil verildi.
Dünya düzeni
Pomo törenine ve geleneğine göre, dünya, dünyanın uçlarında yaşayan altı doğaüstü varlık (veya ruh grupları) içeriyordu: dört ana yönün her birinde birer tane, artı gökyüzünde bir tane ve aşağıda yeryüzünde.
- Farklı Pomo dillerinde Kuksu olarak da anılan Guksu, dünyanın güney ucunda yaşayan doğaüstü bir varlıktı. Kelime aynı zamanda yerel olarak ‘safra piresi’ olarak bilinen sivrisinek benzeri büyük bir böcek anlamına gelir. Şifa onun alanı veya uzmanlık alanıydı ve Pomo doktorları veya doktorları ona dua ediyorlardı. Normal boyda bir insandı, çok uzun, büyük ve keskin kırmızı burunu vardı. Genel olarak iyi huyluydu. Dans törenlerinde Guksu taklitçileri bedenlerini siyaha veya çizgili kırmızı, beyaz ve siyaha boyadılar. Kafalarına sarı bir kafa bandı ile iri, tüylü bir başlık veya büyük bir tüy öbeği taktılar. Burun tüylerden yapılmış ve kırmızıya boyanmıştır. Taklitçiler, 6 ila 8 inç uzunluğunda, tepesinde bir tüy tutamıyla bir asa taşıdılar ve bir çift kemik ıslığı sağladılar. Islık çalıyordu ama konuşmuyordu.
- Calnis dünyanın doğu ucunda yaşıyordu. Calnis, Guksu ile ilişkilendirilen törensel danslarda, aynı zamanda insan biçimindeydi, ancak genellikle huysuzdu ve insanları takip etti ve “onları ayarttı”.Dans törenlerinde, Calnis dansçısı tamamen siyaha boyandı ve tüysüz siyah bir asa taşıdı. Kafasında yüzüne düşen tüylü bir pelerin vardı.
- Suupadax dünyanın kuzey ucunda yaşıyordu. Kelime bir kasırga ile ilişkilidir.
- Xa-matutsi dünyanın batı ucunda yaşadı. Kelime, Pasifik Okyanusu ve ‘su işgali’ ile ilişkilidir. Pasifik Okyanusu, Pomo Ülkesinin batı ucuydu ve bu nedenle mitolojilerinin çok önemli bir parçasıydı.
- Kali-matutsi gökyüzünde ve yukarıda göklerde yaşadı. Kelime, ‘gökyüzü işgali’ ile ilişkilidir.
- Kai-matutsi yeryüzünde ve altında yaşıyordu. İlişkili kelime “yer işgal” ile ilgilidir.
Guksu töreni
Guksu adı verilen tören, yukarıdaki dansçıların günde bir kez çıkmasıyla 6 gün sürdü. 5-10 yaş arası çocukların giyinip dansçılar tarafından uygulanan fiziksel ve zihinsel testlerle başlatıldığı ‘Korkuluk Töreni’ adlı törenin 6 günü dahil.