Çerkez mitolojisi, Kuzey Kafkasya bölgesinde yaşayan Çerkezlerin inanç ve kültürlerine ait bir mitolojidir.
Bu mitoloji, Çerkezlerin tarih boyunca kendilerini ve dünyayı anlamlandırma, açıklama ve yorumlama çabalarının bir ürünüdür. Çerkez mitolojisi, doğaüstü varlıklar, tanrılar, kahramanlar, efsaneler, destanlar ve ritüellerden oluşur.
Çerkes mitolojisi
- Nartlar: Nartların çıkış noktası çok eski zamanlarda, Kafkasya’da Karadeniz ve Azak Denizi kıyısında yaşayan halklardır. Çerkes Nart Mitolojisinin gelişimi oldukça uzun bir zaman dilimine yayılmıştır. En eski metinlerinin büyük bölümü Çerkes halkının henüz boylara bölünmediği, tek ve büyük bir aile halinde yaşadığı dönemde üretilmeye başlanmıştır. Nartlar dışardan gelmemiştir, Kafkasya’da doğmuş ve yaşamıştır. Halkın yaşamı içinde ilerleyerek, görerek ve tanıklık ederek, farklı dönemlerden etkilenip, dönemin etkilerini katarak Çerkes Nart Mitolojisi bugünkü şeklini almıştır.
- Setenay Guaşe: Nartların akıl hocası, yol göstericisidir. Sosruko’nun annesi, Nartların akıl hocası, yol göstericisi, hep genç, hep güzel. Nart çocuklarının göbek bağını keser, kız çocukları güzel olsun diye ilk banyolarını yaptırır. Erkek çocukları akıllı, güçlü, şanslı olsun diye iyi dileklerde bulunur.
- Sosruko: En çok tanınan Nart kahramanı, Setenay Guaşe’nın doğurmadığı oğlu, babası Nartlar’ın çobanı. Nartlar’ın çobanı Ses’in aşk okunun isabet ettiği taştan dokuz aydan biraz fazla bir zaman sonra akkor halinde düşen, Tlepş’ın yedi kez suya batırıp çelikleştirdiği, maşayla tuttuğu dizleri çelikleşmeyen, insan vücudu gibi yumuşak kalan, sıska ve demir renginde demir adam. Nartlar ona yamuk bacaklı derler, “çobanın oğlu” diye küçümserler. Zeki, güçlü, kurnazdır ve büyü yapar. Thojıy adında uçan, konuşan, ona akıl veren bir atı vardır, Nartların rehberidir. Yinıj’ın çaldığı ateşi, Yemınej’ın çaldığı darı tohumunu Nartlar’a geri getirir.
- Baterez: Babası Hımış pusu kurarak öldürülür, bedeni kurda-kuşa yem edilen Peterez çok öfkelidir. Anne karnında intikam yemini eder. Annesi Yısp Guaşe’dır. Babasının kan bedelini Nartlara ödetir. Nesren Jake’yi Zalim Pako’nın elinden kurtarır. Nartlara ateşi ve darı tohumunu getirir.
- Şebatnıko: Bir omuzunda güneş doğan, bir omuzunda çiy düşen Şebaknıko doğruluğun, dürüstlüğün, cesaretin sembolüdür.
- Zekotha: Gezginler tanrısı.
- Zevatha: Savaş tanrısı.
- Thegelek: Tarım ürünleri tanrısı
- Tlepş: Demirciler Tanrısı, Nartların usta demircisi. Nartlarla birlikte yaşar, onlara silah, orak, maşa yapar. Dünyanın sonunu bulmak için yola çıkar.
- Şıble: Savaş, yıldırım ve adalet tanrısı
- Kutij (Kotij): Adalet Tanrısı.
- Sevseres/Seuserez: Fırtına, su ve ırmak tanrıçası.
- Pşımezitha: Av tanrısı.
- Psıthe Guaşe: Su tanrıçası.
- Merisa: Bal tanrıçası.
- Mezıtha: Avcı ve orman tanrısı.
- Hıpe Guaşe: Deniz tanrıçası.
- Blevus: Oyun ve yılan tanrıçası.
- Amış/Aymış: Çobanların tanrısı.
- Çerkez mitolojisinde var olan tanrılar arasında en önemlisi Pseta veya Pseth adı verilen yaratıcı tanrıdır. Pseta, evrenin yaratıcısı ve yöneticisi olarak kabul edilir. Aynı zamanda aşk, güzellik, zeka ve adalet gibi özelliklerin de tanrısıdır. Diğer tanrılar ise Pseta’nın yarattığı varlıklar arasında yer alır. Örneğin, Kuas veya Kuaz adı verilen tanrı, savaş ve avcılık ile ilişkilendirilirken, Thaşhımış veya Thaşımışh adı verilen tanrı ise bereket ve verimlilikle bağlantılıdır.
- Çerkez mitolojisi, doğaüstü varlıkların da varlığına inanır. Bu varlıkların arasında en bilineni ise Nartlar’dır. Nartlar, Çerkez mitolojisinde kahramanlık ve cesaret sembolü olarak kabul edilir. Nartlar, doğaüstü güçlere sahip oldukları düşünülen insanlardır.
- Çerkez mitolojisinde yer alan efsaneler ve destanlar, Çerkezlerin tarihi, kültürü ve yaşam tarzı hakkında da bilgi verir. Bu efsaneler arasında en bilineni Ubykh efsanesidir. Bu efsaneye göre, insanlar ve doğa arasındaki ilişkinin temeli, kutsal bir dağda yaşayan bir kadın ve bir erkeğin birleşmesine dayanır.
- Çerkez mitolojisi, ritüeller ve törenlerle de ilişkilidir. Bu törenler arasında en önemlisi, dünya yaratılışının kutlandığı Maykop Festivali’dir. Bu festivalde, insanlar Pseta’ya dua eder, dans eder ve şarkı söyler.
- Sonuç olarak, Çerkez mitolojisi, Çerkez kültürünün önemli bir parçasıdır. Bu mitoloji, Çerkezlerin inançları, tarihi, kültürü ve yaşam tarzı hakkında değerli bir bilgi kaynağıdır. Ayrıca, doğaüstü varlıklar, tanrılar, kahramanlar, efsaneler ve törenlerle dolu olmasıyla da dikkat çeker.